Azərbaycan qanunvericiliyində uşaqların əmək hüquqları təsbit olunub. Əmək münasibətlərində uşaqlara verilən güzəştlərlə bağlı “vergiler.az”ın suallarını əmək qanunvericiliyi üzrə ekspert Nüsrət Xəlilov cavablandırıb:

- Nüsrət müəllim, ölkəmizdə vətəndaşların əmək hüquqları hansı yaşdan yaranır və necə tənzimlənir?

Əmək Məcəlləsinin 46-cı maddəsinin 4-cü bəndinə əsasən, əmək müqaviləsi 15 yaşına çatmış fiziki şəxslərlə bağlanıla bilər. 15 yaşına çatmamış şəxslərlə bağlanılan əmək müqaviləsi etibarsız sayılır. 15 yaşına çatmamış şəxsləri işə götürən, uşaqları onların həyatına, sağlamlığına və ya mənəviyyatına təhlükə törədə bilən fəaliyyətə cəlb edən işəgötürən qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada müvafiq məsuliyyətə cəlb edilir. Belə müqaviləni bağlayan işəgötürən İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 192-ci maddəsinin 8-ci bəndinə uyğun olaraq inzibati məsuliyyətə cəlb edilir. Həmin maddəyə əsasən, işəgötürən tərəfindən 15 yaşına çatmamış şəxsin işə cəlb edilməsinə görə vəzifəli şəxslərə 1.000 manatdan 1.500 manatadək məbləğdə, hüquqi şəxslərə 3.000 manatdan 5.000 manatadək məbləğdə cərimə nəzərdə tutulub. Mül­­­ki Mə­­­cəl­­­lə­­­yə gö­­­rə 7 ya­­­şın­­­dan 18 ya­­­şı­­­na­­­dək olan yet­­­kin­­­lik ya­­­şı­­­na çatmayan­­­la­­­rın məh­­­dud fə­­a­­­liy­­­yət qa­­­bi­­­liy­­­yə­­­ti var­­­dır və on­­­lar 18 ya­­­şı­­­na çatdıqdan son­­­ra tam fə­­a­­­liy­­­yət qa­­­bi­­­liy­­­yə­­­ti olan şəxs­­­lər he­­­sab edi­­­lir­­­lər. Ona gö­­­rə də Əmək Mə­­­cəl­­­lə­­­sin­­­də ya­­­şı 18-dən aşa­­­ğı olan şəxs­­­lə­­­rin əmək hü­­­qu­­­qu ilə bağ­­­lı mü­­­əy­­­yən im­­­ti­­­yaz­­­lar nə­­­zər­­­də tu­­­tul­­­ub.

Əmək Mə­­­cəl­­­lə­­­sin­­­də ya­­­şı 18-dən aşa­­­ğı olan şəxs­­­lə­­­rin əmək
hü­­­qu­­­qu ilə bağ­­­lı mü­­­əy­­­yən im­­­ti­­­yaz­­­lar nə­­­zər­­­də tu­­­tul­­­ub

- 18 yaşına çatmamış uşaqlar valideynlərin icazəsi ilə işə cəlb olunarkən onlara əmək münasibətlərində hansı güzəştlər verilir?

Qeyd etdiyiniz kimi, 15 yaşından 18 yaşınadək olan şəxslərlə əmək müqaviləsi bağlanarkən onların valideynlərindən və ya övladlığa götürənlərdən (qəyyumlarından) birinin və yaxud qanunla onları əvəz edən şəxslərin yazılı razılığı alınmalıdır. Yaşı 18-dən aşağı olan şəxslərin əmək hüquqları ilə bağlı Əmək Məcəlləsində nəzərdə tutulan güzəşt və imtiyazları belə sıralamaq olar:

- ya­­­şı 18-dən az olan şəxs­­­lər­­­lə əmək mü­­­qa­­­vi­­­lə­­­si bağ­­­la­­­nar­­­kən sı­­­naq müd­­­də­­­ti mü­­­əy­­­yən edil­­­mir;

- ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lə­­­rin əvəz­­­çi­­­lik qay­­­da­­­sın­­­da əla­­­və iş ye­­­rin­­­də çalışmaları­­­na yal­­­nız on­­­la­­­rın həm əsas, həm də əla­­­və iş ye­­­rin­­­də gün­­­də­­­lik iş vax­­­tı­­­nın cə­­­mi Əmək Mə­­­cəl­­­ləsi­­­nin 91-ci mad­­­də­­­sin­­­də on­­­lar üçün nə­­­zər­­­də tutul­­­muş qı­­­sal­­­dıl­­­mış iş vax­­­tın­­­dan çox ol­­­ma­­­dıq­­­da, yol ve­­­ri­­­lə bi­­­lər;

- ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lər at­­­tes­­­ta­­­si­­­ya­­­dan ke­­­çi­­­ril­­­mir;

- ya­­­şı 18-dən az olan şəxs­­­lər işə yal­­­nız tib­­­bi mü­­a­­­yi­­­nə ke­­­çi­­­ril­­­dik­­­dən son­­­ra qəbul edi­­­lir­­­lər və on­­­lar 18 ya­­­şı­­­na ça­­­ta­­­na­­­dək hər il işə­­­gö­­­tü­­­rə­­­nin və­­­sa­­i­­­ti hesabı­­­na hök­­­mən tib­­­bi mü­­a­­­yi­­­nə­­­dən ke­­­çi­­­ril­­­mə­­­li­­­dir­­­lər;

- ya­­­şı 18-dən az olan və işə­­­muzd iş­­­lər­­­də ça­­­lı­­­şan iş­­­çi­­­lə­­­rin əmə­­­yi yaş­­­lı iş­­­çi­­­lər üçün mü­­­əy­­­yən edil­­­miş işə­­­muzd qiy­­­mət­­­lər üz­­­rə ödə­­­ni­­­lir, Əmək Mə­­­cəl­­­ləsi­­­nin 91-ci mad­­­də­­­si ilə mü­­­əy­­­yən edil­­­miş qı­­­sal­­­dıl­­­mış iş vax­­­tı ilə yaş­­­lı iş­­­çi­­­lə­­­rin gündə­­­lik iş vax­­­tı ara­­­sın­­­da­­­kı müd­­­dət fər­­­qi üçün on­­­la­­­ra ta­­­rif də­­­rə­­­cə­­­si üz­­­rə əla­­­və haqq ve­­­ri­­­lir;

- ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lə­­­ri ge­­­cə vax­­­tı iş­­­lə­­­rə, iş vax­­­tın­­­dan ar­­­tıq iş­­­lə­­­rə, istirahət, iş gü­­­nü he­­­sab edil­­­mə­­­yən bay­­­ram və di­­­gər gün­­­lər­­­də işə cəlb edilməsi, ha­­­be­­­lə on­­­la­­­rın eza­­­miy­­­yə­­­tə gön­­­də­­­ril­­­mə­­­si qa­­­da­­­ğan­­­dır. Ax­­­şam sa­­­at 20-dən sə­­­hər sa­­­at 7-dək olan müd­­­dət ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lər üçün ge­­­cə vax­­­tı he­­­sab edi­­­lir;

- pe­­­şə­­­kar­­­lıq sə­­­viy­­­yə­­­si­­­nin, ix­­­ti­­­sa­­­sı­­­nın (pe­­­şə­­­si­­­nin) ki­­­fa­­­yət də­­­rə­­­cə­­­də ol­­­ma­­­dı­­­ğı üçün tut­­­du­­­ğu və­­­zi­­­fə­­­yə uy­­­ğun gəl­­­mə­­­di­­­yi­­­nə gö­­­rə Əmək Mə­­­cəl­­­ləsi­­­nin 70-ci mad­­­də­­­si­­­nin «c» bən­­­di­­­nə əsa­­­sən ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­nin əmək mü­­­qa­­­vi­­­lə­­­si ləğv edi­­­lə bil­­­məz.

Bunlardan əlavə, ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lər­­­lə əmək mü­­­qa­­­vi­­­lə­­­si bağ­­­la­­­yar­­­kən on­­­la­­­rın əmək və pe­­­şə vər­­­diş­­­lə­­­ri­­­nin ar­­­tı­­­rıl­­­ma­­­sı üçün işə­­­gö­­­tü­­­rən tə­­­rə­­­fin­­­dən tə­­­min edil­­­mə­­­li olan əla­­­və şərt­­­lər, öh­­­də­­­lik­­­lər nə­­­zər­­­də tu­­­tul­­­ma­­­lı­­­dır. Az­­­yaş­­­lı ol­­­du­­­ğu­­­na və ya əmək vər­­­diş­­­lə­­­ri­­­nin, ya­­­xud pe­­­şə­­­kar­­­lıq sə­­­viy­­­yə­­­si­­­nin aşa­­­ğı ol­­­ma­­­sı­­­na gö­­­rə işə qə­­­bul olunmasın­­­dan im­­­ti­­­na edi­­­lə bil­­­məz.

Ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lər­­­lə əmək mü­­­qa­­­vi­­­lə­­­si bağ­­­la­­­yar­­­kən on­­­la­­­rın
əmək və pe­­­şə vər­­­diş­­­lə­­­ri­­­nin ar­­­tı­­­rıl­­­ma­­­sı üçün işə­­­gö­­­tü­­­rən tə­­­rə­­­fin­­­dən
tə­­­min edil­­­mə­­­li olan əla­­­və şərt­­­lər, öh­­­də­­­lik­­­lər nə­­­zər­­­də tu­­­tul­­­ma­­­lı­­­dır

- 18 yaşdan aşağı olan şəxslərin əməyinin tətbiqi qadağan olunan sahələr hansılardır?

- Yaşı 18-dən az olan şəxslərin əmək şə­­­ra­­i­­­ti ağır, zə­­­rər­­­li olan iş yer­­­lə­­­rin­­­də, ha­­­be­­­lə ye­­­ral­­­tı tu­­­nel­­­lər­­­də, şax­­­ta­­­lar­­­da və di­­­gər ye­­­ral­­­tı iş­­­lər­­­də, əx­­­la­­­qi ka­­­mil­­­li­­­yi­­­nə mən­­­fi tə­­­sir gös­­­tə­­­rən ge­­­cə klub­­­la­­­rın­­­da, bar­­­lar­­­da, al­­­ko­­­qol­­­lu və ener­­­ge­­­tik iç­­­ki­­­lə­­­rin, tü­­­tün məmulat­­­la­­­rı­­­nın dövriyyəsi ilə bağlı olan işlərdə işləməsi qadağan edilir. Bu siyahıya tok­­­sik pre­­­pa­­­rat­­­la­­­rın is­­­teh­­­sa­­­lı, da­­­şın­­­ma­­­sı, sa­­­tı­­­şı və sax­­­la­­­nıl­­­ma­­­sı iş­­­lə­­­rin­­­də, nar­­­ko­­­tik va­­­si­­­tə­­­lə­­­rin, psi­­­xot­­­rop mad­­­də­­­lə­­­rin və on­­­la­­­rın pre­­­kur­­­sor­­­la­­­rı­­­nın döv­­­riy­­­yə­­­si ilə bağ­­­lı olan və hə­­­ya­­­tı­­­na, sağ­­­lam­­­lı­­­ğı­­­na və ya mə­­­nə­­­viy­­­ya­­­tı­­­na təh­­­lü­­­kə tö­­­rə­­­də bi­­­lən di­­­gər iş yerləri də aiddir. Eləcə də ic­­­ba­­­ri ümu­­­mi or­­­ta təh­­­sil haq­­­qın­­­da qanunvericiliyin şa­­­mil edil­­­di­­­yi ya­­­şı 18-dən az olan şəxs­­­lə­­­rin bu təh­­­si­­­li­­­ni tam həcmdə al­­­maq im­­­ka­­­nın­­­dan məh­­­rum edə bi­­­lən iş­­­lə­­­rə gö­­­tü­­­rül­­­mə­­­si qa­­­da­­­ğan­­­dır.

Ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lə­­­rin əmə­­­yi­­­nin tət­­­bi­­­qi qa­­­da­­­ğan olu­­­nan əmək şə­­­ra­­i­­­ti zə­­­rər­­­li və ağır olan is­­­teh­­­sa­­­lat­­­la­­­rın, pe­­­şə­­­lə­­­rin, ha­­­be­­­lə ye­­­ral­­­tı iş­­­lə­­­rin si­­­ya­­­hı­­­sı Azər­­­bay­­­can Res­­­pub­­­li­­­ka­­­sı Na­­­zir­­­lər Ka­­­bi­­­ne­­­ti­­­nin 24 mart 2000-ci il ta­­­rix­­­li 58 nöm­­­rəi qə­­­ra­­­rı ilə mü­­­əy­­­yən edil­­­ib. Əmək Mə­­­cəl­­­lə­­­si­­­nə əsa­­­sən, ya­­­şı 18-dən az olan iş­­­çi­­­lə­­­rin qanunla mü­­­əy­­­yən edil­­­miş nor­­­ma­­­lar­­­dan ar­­­tıq ağır əş­­­ya­­­la­­­rın qal­­­dı­­­rıl­­­ma­­­sı və bir yer­­­dən baş­­­qa ye­­­rə da­­­şın­­­ma­­­sı iş­­­lə­­­ri­­­nə cəlb edil­­­mə­­­si qa­­­da­­­ğan­­­dır.

Yaşı 18-dən az olan şəxslərin əmək şə­­­ra­­i­­­ti ağır, zə­­­rər­­­li olan iş
yer­­­lə­­­rin­­­də, ha­­­be­­­lə ye­­­ral­­­tı tu­­­nel­­­lər­­­də, şax­­­ta­­­lar­­­da və di­­­gər ye­­­ral­­­tı
iş­­­lər­­­də, əx­­­la­­­qi ka­­­mil­­­li­­­yi­­­nə mən­­­fi tə­­­sir gös­­­tə­­­rən ge­­­cə klub­­­la­­­rın­­­da,
bar­­­lar­­­da, al­­­ko­­­qol­­­lu və ener­­­ge­­­tik iç­­­ki­­­lə­­­rin, tü­­­tün məmulat­­­la­­­rı­­­nın
dövriyyəsi ilə bağlı olan işlərdə işləməsi qadağan edilir

- 16 ya­­­şın­­­dan 18 ya­­­şa­­­dək olan işçilə­­­rin əmək funk­­­si­­­ya­­­sı­­­na hansı nor­­­ma­­­lar həd­­­din­­­də ümu­­­mi çə­­­ki­­­si olan ağır əş­­­ya­­­la­­­rın əl ilə qal­­­dı­­­rıl­­­ma­­­sı və da­­­şın­­­ma­­­sı iş­­­lə­­­ri­­­nin gö­­­rül­­­mə­­­si (xid­­­mət­­­lə­­­rin göstə­­­ril­­­mə­­­si) da­­­xil edi­­­lə bi­­­lər?

- Bununla bağlı qanunvericilikdə aşağıda göstərilən hədlər müəyyənləşdirilib:

- ki­­­şi­­­lə­­­rin baş­­­qa iş­­­lə­­­ri gör­­­mək­­­lə ya­­­na­­­şı, ey­­­ni za­­­man­­­da ümu­­­mi çə­­­ki­­­si 15 kiloqramdan çox ol­­­ma­­­yan əş­­­ya­­­la­­­rın əl ilə qal­­­dı­­­rı­­­la­­­raq baş­­­qa ye­­­rə da­­­şın­­­ma­­­sı, ha­­­be­­­lə ümu­­­mi çə­­­ki­­­si 10 ki­­­loq­­­ram­­­dan çox ol­­­ma­­­yan əş­­­ya­­­nın bir metr ya­­­rım­­­dan ar­­­tıq hündür­­­lü­­­yə qal­­­dı­­­rıl­­­ma­­­sı;

- qa­­­dın­­­la­­­rın baş­­­qa iş­­­lə­­­ri gör­­­mək­­­lə ya­­­na­­­şı, ey­­­ni za­­­man­­­da ümu­­­mi çə­­­ki­­­si 10 kiloqram­­­dan çox ol­­­ma­­­yan əş­­­ya­­­la­­­rın əl ilə qal­­­dı­­­rı­­­la­­­raq baş­­­qa ye­­­rə da­­­şın­­­ma­­­sı, ha­­­be­­­lə ümu­­­mi çə­­­ki­­­si 5 ki­­­loq­­­ram­­­dan çox ol­­­ma­­­yan əş­­­ya­­­nın bir metr ya­­­rım­­­dan ar­­­tıq hündürlü­­­yə qal­­­dı­­­rıl­­­ma­­­sı;

- bü­­­tün iş gü­­­nü (iş növ­­­bə­­­si) ər­­­zin­­­də mün­­­tə­­­zəm ola­­­raq ümu­­­mi çə­­­ki­­­si 10 kiloqramdan çox ol­­­ma­­­yan əş­­­ya­­­nın əl ilə qal­­­dı­­­rı­­­lıb baş­­­qa ye­­­rə da­­­şın­­­ma­­­sı;

- 15 ki­­­loq­­­ram­­­dan ar­­­tıq gü­­­cün sərf edil­­­mə­­­si tə­­­ləb olu­­­nan yük­­­lən­­­miş tə­­­kər­­­li ara­­­ba və ya hə­­­rə­­­kət edən di­­­gər va­­­si­­­tə­­­lər­­­lə əş­­­ya­­­la­­­rın da­­­şın­­­ma­­­sı.

Ya­­­şı 16-dan az olan qız­­­la­­­rın bü­­­tün iş gü­­­nü ər­­­zin­­­də mün­­­tə­­­zəm ola­­­raq yükqal­­­dır­­­ma və da­­­şın­­ma iş­­­lə­­­ri­­­nə cəlb edil­­­mə­­­si qa­­­da­­­ğan­­­dır.

Fərqanə ALLAHVERDİQIZI