Xarici ekspertlərin cavabları və Azərbaycanın iqtisadi imkanları…

Azərbaycan dünya miqyasında investisiya üçün cəlbedici ölkə statusunu gündən-günə gücləndirir. Ölkədə yaradılmış siyasi və iqtisadi sabitlik, əlverişli biznes və investisiya mühiti istənilən layihənin uğurla həyata keçirilməsini təmin edir. Azərbaycanın bir sıra regional və qlobal layihələrdə sərmayədar kimi hazırkı rolu onu mühüm geosiyasi oyunçuya, eləcə də beynəlxalq imicə malik ölkəyə çevirib. Azərbaycanın bir sıra regional və qlobal layihələrdə sərmayədar kimi iştirak etməsi onu mühüm geosiyasi oyunçuya çevirib. Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri də daxil olmaqla dörd layihədə iştirak edir. Bundan əlavə, Avropa İttifaqı üçün prioritet enerji layihələrindən biri də uğurla tamamlanan Şahdəniz-2, Cənub Qaz Dəhlizi, TANAP və TAP-dır. Əsas investor kimi mövqeyini möhkəmləndirən Azərbaycan regionda xarici iqtisadiyyata investisiyaların həcminə görə MDB məkanının aparıcı dövlətlərindən biridir. Dünyanın aparıcı iqtisadi tədqiqat mərkəzlərinin hesabatlarına görə, ölkəmiz regionun coğrafi investisiya mərkəzinə çevrilib.

Hazırda rəsmi Bakı işğaldan azad edilmiş ərazilərə xarici investorların cəlbi istiqamətində fəal iş aparır, bir sıra ölkələr ərazilərin bərpasında və infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edir.

2023-cü ilin yanvar-mart aylarında Azərbaycanda əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların həcmi 3 523,1 milyon manat təşkil edib ki, bu da illik müqayisədə 40,3% çoxdur. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, son bir ildə neft-qaz sektoruna qoyulmuş investisiyalar 23,8 faiz, qeyri-neft-qaz sektoruna qoyulmuş investisiyalar isə 51,7 faiz artıb.

2022-ci ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına birbaşa xarici investisiyalar 6,276 milyard dollar təşkil edib. Hesabat dövründə neft-qaz sektorunun investisiyalarda xüsusi çəkisi 71% təşkil edib ki, bu da bir il əvvəllə müqayisədə 12,5 faiz bəndi azdır.

Qeyd edək ki, 2022-ci ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına cəlb olunmuş birbaşa xarici investisiyaların 28%-i və ya 1 milyard 759,9 milyon ABŞ dolları Birləşmiş Krallığın (2021-ci illə müqayisədə 10,9% çox), 18,9%-i və ya 1 milyard 187,1 milyon ABŞ dolları Türkiyənin (60,4% çox), 13,2%-i və ya 825,7 milyon ABŞ dolları Kiprin (2,6 dəfə çox), 8,3%-i və ya 517,9 milyon ABŞ dolları Rusiyanın (10,2 dəfə çox), 5,7%-i və ya 359,9 milyon ABŞ dolları İranın (34% çox), 4,5%-i və ya 279,4 milyon ABŞ dolları Yaponiyanın (3,5% az), 4,4%-i və ya 278,3 milyon ABŞ dolları ABŞ-nin (45,2% az), 3,4%-i və ya 213,4 milyon ABŞ dolları İsveçrənin (4,4 dəfə çox), 2,5%-i və ya 155,9 milyon ABŞ dolları Norveçin (4,4% az) və 1,8%-i və ya 110,8 milyon ABŞ dolları Macarıstanın (79,1 dəfə çox) payına düşüb.

Ümumiyyətlə, 1995-ci ildən indiyədək Azərbaycana 296,3 milyard dollardan çox sərmayə qoyulub ki, bunun da 150,4 milyard dolları xarici investisiyalardır.

Yerli və xarici investorları Azərbaycan iqtisadiyyatının müəyyən sahələrinə investisiya qoymağa sövq edən amillər hansılardır? Bu suala cavab verərkən, ilk növbədə, respublikamızda əlverişli investisiya mühitinin yaradıldığını qeyd etməliyik. Azərbaycan dövləti milli iqtisadiyyata müxtəlif mənbələrdən investisiyaların cəlb edilməsi üçün güclü siyasi iradə nümayiş etdirir. Bu mövqe ölkədə biznes mühitinin ardıcıl optimallaşdırılmasında, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsində, yeni çağırışlara uyğun qərarların qəbulunda özünü göstərir.

Azərbaycan hökuməti ölkənin investisiya cəlbediciliyini artırmaq üçün islahatlar çərçivəsində institusional bazanı daim optimallaşdırır. Belə ki, dövlətə məxsus şirkət və müəssisələrin, habelə dövlət payına malik sahibkarlıq subyektlərinin vahid prinsiplər əsasında idarə edilməsini təmin etmək məqsədilə Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə “Azərbaycan İnvestisiya Holdinq”i yaradılıb. Bununla yanaşı, kifayət qədər böyük sayda xarici şirkət işğaldan azad edilmiş ərazilərdə müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsində maraqlıdır. Kiçik və Orta Biznesin (KOB) İnkişafı Agentliyindən verilən məlumata görə, bu günədək Agentliyə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə biznes açmaq istəyən sahibkarlardan 945 müraciət daxil olub.

“vergiler.az” xarici investorları Azərbaycan iqtisadiyyatının hansı sahələrinin cəlb etdiyini araşdırıb.

Azərbaycanın Rus İcması sədrinin birinci müavini Anastasiya Lavrina qeyd edib ki, Rusiya şirkətləri üçün Azərbaycanda alternativ enerji, metallurgiya, energetika, kənd təsərrüfatı, infrastruktur və nəqliyyat kommunikasiyaları, eləcə də “ağıllı şəhərlər”in tikintisi kimi sahələr cəlbedicidir.

Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə ekspert Fabrizio Vielmin qeyd edir ki, Azərbaycanın dinamik inkişaf edən iqtisadiyyatı daim İtaliya şirkətlərinin marağına səbəb olur. Onun sözlərinə görə, bu gün 100-ə yaxın İtaliya şirkəti Azərbaycanın sənaye, tikinti, ticarət, kənd təsərrüfatı, rabitə və xidmət kimi müxtəlif sahələrində fəaliyyət göstərir.

Özbəkistan Respublikası Elmlər Akademiyasının eksperti, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Rövşən Nəzərov qeyd edir ki, ölkələrimiz bərpa olunan enerji mənbələri sahəsində fəal əməkdaşlıq edə, eləcə də özəl investorlar hesabına yeni istilik elektrik stansiyalarının tikintisi sahəsində bilik mübadiləsi apara bilər.

“Bu gün Azərbaycan kapitalının iştirakı ilə 234 müəssisə ticarət, maşınqayırma, metal emalı, maliyyə, sığorta, daşınmaz əmlak, enerji, zərgərlik istehsalı, təmir, yeyinti və yüngül sənaye sahələrində fəaliyyət göstərir. İqtisadiyyatın enerji sektorunun liberallaşdırılması üzrə təcrübə mübadiləsinin aparılması, bu sektorun obyektlərinin özəlləşdirilməsində qarşılıqlı iştirakın təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Özbəkistan və Azərbaycan arasında müxtəlif növ enerji resurslarından daha səmərəli istifadə, özəl investorların cəlb edilməsi, ixtisaslı kadrların hazırlanması, habelə ticarət dövriyyəsi üzrə birgə tədbirlərin təşkili sahəsində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulur. “Uzbekneftegaz” (Özbəkistan) və SOCAR (Azərbaycan) şirkətləri geoloji kəşfiyyat, karbohidrogen hasilatı, işçilər arasında qarşılıqlı təcrübə mübadiləsi layihələrinin həyata keçirilməsində tərəfdaş olublar”, - ekspert qeyd edib.

İqtisadçı, Moldova parlamentinin keçmiş deputatı Vyaçeslav İoniçe qeyd edir ki, Azərbaycanın həm ənənəvi enerji resursları, həm də alternativ enerji baxımından böyük potensialı var.

“Azərbaycan enerji təchizatının diversifikasiyası baxımından Moldovanın əsas tərəfdaşıdır. Hazırda Moldova iki aylıq tədarükünü təmin etmək üçün çənləri qazla doldurmaq üçün tərəfdaşlar axtarır. Moldova enerji resurslarının alınması üzrə müqavilələr bağlamaq, energetika və kənd təsərrüfatı sahələrində birgə layihələr həyata keçirmək istəyir və bu mənada Azərbaycana etibarlı tərəfdaş kimi arxalanır. Digər mühüm sahə investisiya layihələrinin birgə həyata keçirilməsidir. Son zamanlar aqrar sektorda yaxşı əməkdaşlığımız var”, - ekspert bildirib.

İqtisadi Siyasət İnstitutunun direktoru, Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti yanında İctimai Şuranın üzvü Aristanbekov Kairbek Tulendieviç hesab edir ki, qazaxıstanlı investorları Bakıda maşınqayırma, kənd təsərrüfatı, təhsil, səhiyyə, iqtisadiyyatın rəqəmsallaşdırılması, telekommunikasiya, logistika, nəqliyyat sahələri cəlb edir.

Tacikistanda nəşr olunan “İktisodchi” jurnalının baş redaktoru Fəridun Usmonov Azərbaycan şirkətlərinin neft hasilatı sahəsində təcrübəsinin Tacikistan üçün faydalı olacağını qeyd edir.

“Tacikistan Azərbaycana sərmayə qoyulmasında və müxtəlif iqtisadi layihələrin birgə həyata keçirilməsində, xüsusilə hidroenergetika sahəsində kiçik və böyük su elektrik stansiyalarının tikintisində maraqlıdır. Azərbaycan şirkətləri və maliyyə institutlarının ticarət, tikinti, nəqliyyat, telekommunikasiya və kənd təsərrüfatı sahələrində birgə layihələrin həyata keçirilməsində iştirakını iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün vacib hesab edirəm”, - o deyir.

Belarus Dövlət Universitetinin Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru, iqtisadçı ekspert Oleq Nikolayeviç Leşenyuk qeyd edir ki, tikinti sənayesi, kənd təsərrüfatı, qida istehsalı, nəqliyyat, logistika, turizm, əczaçılıq, informasiya texnologiyaları, bio və nanotexnologiyalar, neft-kimya sahələrində layihələrin axtarışı və həyata keçirilməsi Bakı və Minsk arasında yeni investisiya imkanları açacaq.

“Belə sənaye əməkdaşlığı layihələrindən biri də Gəncə Avtomobil Zavodu ilə Minsk Traktor Zavodu arasında əməkdaşlıqdır. Burada söhbət təkcə Belarus texnikasının kolleksiyasından deyil, həm də Azərbaycanda tələbat olan geniş çeşiddə kənd təsərrüfatı və sərnişin nəqliyyatı texnikasının istehsalı üçün QAZ şirkətinin bazasında sənaye klasterinin yaradılmasından gedir. Tikinti sənayesi, kənd təsərrüfatı, qida istehsalı, nəqliyyat, logistika, turizm, əczaçılıq, informasiya texnologiyaları, bio və nanotexnologiyalar, neft kimyası sahələrində oxşar layihələrin axtarışı və həyata keçirilməsi maraq doğurur və investisiya əməkdaşlığı üçün yeni imkanlar açacaq”, - ekspert deyir.

Britaniyalı iqtisadçı Stiven Holl hesab edir ki, Böyük Britaniya Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığının azaldılmasında aparıcı rol oynaya bilər. Onun sözlərinə görə, ölkələrimiz arasında bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq üçün böyük potensial var və çox güman ki, bu, neft sektorundan kənarda əsas əməkdaşlıq sahəsinə çevriləcək.

ABŞ iqtisadiyyatı və geosiyasəti üzrə ekspert, Dünya İqtisadi Forumunun Azərbaycandakı nümayəndəsi Kayl İnanın sözlərinə görə, 200-dən çox ABŞ şirkəti müxtəlif sektorlarda təmsil olunur.

“Energetika sektoru amerikalı investorlar üçün xüsusi maraq doğurur, Amerika şirkətləri uzun illər Azərbaycanın enerji ehtiyatlarının işlənməsində iştirak edirlər. Chevron və ExxonMobil kimi Amerika şirkətləri BP ilə birlikdə Azərbaycanın neft-qaz sektoruna sərmayə qoyub, Azəri-Çıraq-Günəşli və Şahdəniz neft-qaz yataqlarının işlənməsində iştirak ediblər. ABŞ investorları enerji sektorundan əlavə, infrastruktur və tikinti, telekommunikasiya, kənd təsərrüfatı və qida emalı, maliyyə xidmətləri və turizm kimi digər sənaye sahələri ilə də maraqlanırlar. Amerika Birləşmiş Ştatları Azərbaycanda Azərbaycan-ABŞ Biznes Şurası və ABŞ-Azərbaycan Ticarət Palatası kimi çoxsaylı iqtisadi inkişaf layihələrində iştirak edir. ABŞ şirkətləri Azərbaycanda avtomobil yollarının, hava limanlarının və digər infrastruktur layihələrinin tikintisində, mobil rabitə şəbəkələrinin və internetin inkişafında iştirak edib, meyvə-tərəvəz və digər kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına, qida sənayesinə, Azərbaycanın bank və sığorta sektoruna sərmayə yatırıblar”, - o deyir.

Portuqaliyalı iqtisadçı, Dayanıqlı İnkişaf üzrə Qlobal Strateji İnstitutunun (GSISD) təsisçi direktoru Rosmel Rodrigez vurğulayır ki, Portuqaliya Azərbaycanla enerji sahələrində, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi kimi infrastruktur layihələrində, o cümlədən Cənub Qaz Dəhlizinin enerji təhlükəsizliyini gücləndirən əməkdaşlığı inkişaf etdirməyi daha perspektivli hesab edir.

“Bundan əlavə, turizm, kənd təsərrüfatı, qida emalı, işıqlandırma sənayesi və texnologiya transferi kimi sahələrdə ölkələr arasında iqtisadi inkişaf təşəbbüsləri nəzərdən keçirilir. Bu təşəbbüslərin bir çoxu Azərbaycana Avropa İttifaqına üzv ölkələrlə birbaşa mübadilə etmək imkanı verir”, - ekspert deyir.

Ümumiyyətlə, ölkəmizdə investisiya mühitinin optimallaşdırılması istiqamətində davamlı tədbirlər həyata keçirilir və bütün bunların uğurlu nəticələri respublikamıza müxtəlif mənbələrdən cəlb edilən investisiyaların həcminin artmasında özünü göstərir.

TAMİLLA MƏMMƏDOVA