Vergi ödəyicilərinin dövriyyələrinin şəffaflaşdırılması məqsədilə qanunvericilikdə maliyyə sanksiyalarının əks etdirən maddələrlə yanaşı, vergi ödəyicilərinin fəaliyyətini stimullaşdıran, onların vergi yüklərini azaldan, vergi ödəyicilərinə güzəşt verən maddələr də mövcuddur. Mövzunu iqtisadçı ekspert Anar Bayramov şərh edir.

Vergi Məcəlləsinin 106.9-cu maddəsinə əsasən, pərakəndə satış qaydasında malların satışının həyata keçirilməsi üzrə ticarət fəaliyyəti və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslər tərəfindən büdcəyə ödənilməli olan mənfəət vergisinin məbləği 2019-cu il yanvarın 1-dən 3 il müddətinə "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş POS-terminal vasitəsilə nağdsız qaydada aparılan ödənişlərin ümumi gəlirdəki xüsusi çəkisinə uyğun müəyyən edilən verginin 25 faizi həcmində azaldılır. Məsələn, tutaq ki, ƏDV ödəyicisi olan pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxsin 2019-cu il üçün ümumi satış dövriyyəsi ƏDV xaric 300.000.00 manatdır. Aylıq satış dövriyyəsinin 100.000 manatı POS-terminal vasitəsilə nağdsız qaydada, 200.000 manatı isə nağd qaydada həyata keçmişdir. Həmçinin təsəvvür edək ki, vergi ödəyicisinin 2019-cu il üçün gəlirdən çıxılan xərcləri 220.000 manatdır. Bu halda, vergi ödəyicisinin 2019-cu il üçün mənfəət vergisini hesablayaq:

• 300.000 (gəlir) - 220.000 (gəlirdən çıxılan xərc) = 80.000 manat (mənfəət);

• 80.000 (mənfəət)*20% = 16.000 mmanat (mənfəət vergisi);

• 16.000 (mənfəət vergisi)*100.000 (POS-terminal ödənişi)/300.000 (ümumi gəlir) = 5.333 manat (nağdsız qaydada aparılan ödənişlərin ümumi gəlirdəki xüsusi çəkisinə uyğun müəyyən edilən vergi)* 25% = 1333,33 manat (VM-nin 106.9-cu maddəsinə əsasən güzəşt)

• 16.000 (mənfəət vergisi) - 1333.33 (VM-nin 106.9-cu maddəsinə əsasən güzəşt) = 14,666.67 (ödəniləcək mənfəət vergisi).

Bu maddədə diqqət yetirilməli məqamlardan biri odur ki, vergi ödəyicisi güzəşt hüququndan istifadə edərkən qanunvericilikdə qeyd edilən bəzi məhdudiyyətləri nəzərə almalıdır. Məcəllənin bu güzəşt hüququndan ancaq pərakəndə satış qaydasında malların satışının həyata keçirilməsi üzrə ticarət fəaliyyəti və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər istifadə edə bilərlər. Xidmət sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslər, topdansatış qaydasında ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər, habelə istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən mallar və xidmətlər təqdim edilərkən satış dövriyyəsinin müəyyən hissəsi POS-terminal vasitəsilə nağdsız qaydada ödənilsə belə, həmin vergi ödəyiciləri bu güzəşt hüququndan istifadə edə bilməzlər. Məsələn, tutaq ki, mənfəət vergisi ödəyicisi olan, əhaliyə bərbərlik sahəsində xidmət göstərən hüququ şəxsin illik gəliri 50.000 manatdır və bu dövriyyənin də 10.000 manatlıq hissəsi nağdsız qaydada POS-terminal vasitəsilə, 40.000 manatlıq hissəsi isə nağd qaydada müştərilər tərəfindən ödənilmişdir. Vergi ödəyicisinin umumi gəlirinin 20 faizini nağdsız qaydada POS-terminal ilə satış təşkil etməsinə baxmayaraq, o, qeyd etdiyimiz güzəşt hüququndan istifadə edə bilməz.

Digər bir məhdudlaşdırıcı norma isə malların alıcısının, ödənişi edən şəxsin vergi ödəyicisi olub-olmaması ilə bağlıdır. Vergi ödəyicisi kimi uçotda olan şəxslər tərəfindən alınmış malların ödənişi nağdsız qaydada POS-terminal vasitəsilə ödənilsə belə, malları təqdim edən şəxs bu ödənişi güzəşt hüququ yaradan dövriyyə kimi nəzərə almamalıdır. Məsələn, tutaq ki, pərakəndə ticarətlə məşğul olan şəxsin illik gəliri 240.000 manatdır. Bu satış dövriyyəsinin 120.000 manatı nağd qaydada, 80.000 manatı vergi ödəyicisi kimi uçotda olmayan şəxslər (əhali) tərəfindən POS-terminal vasitəsilə, 40.000 manatı isə sahibkar fiziki şəxsin cari hesabına bağlı biznes kartı ilə POS-terminal vasitəsilə ödənilmişdir. İstər Vergi Məcəlləsinin 13.2.62-ci maddəsinin, istərsə də 16.1.11-7-ci maddəsinin mahiyyətindən aydın olur ki, vergi ödəyicilərinə pərakəndə qaydada da mallar təqdim etmək mümkündür, yəni digər vergi ödəyicilərinə malların təqdim edilməsi ancaq topdansatış qaydasında malların təqdim edilməsi hesab edilmir. Bizim misalda da malların alıcısı olan sahibkar fiziki şəxsin bu malları pərakəndə qaydada əldə etməsinə və onun ödənişini POS-terminal vasitəsilə nağdsız qaydada etməsinə baxmayaraq ki, bu halda həmin vergi ödəyicisi tərəfindən biznes kartı ilə POS-terminal vasitəsilə edilmiş 40.000 manat Vergi Məcəlləsinin 106.9-cu maddəsinin məqsədləri üçün vergi ödəyicisinə güzəşt hüququ verən dövriyyə üçün əsas götürülməyəcəkdir.