Vergi Məcəlləsinin 16.1.11-6-cı maddəsinə əsasən, bir qrup şəxs istisna olmaqla, sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən hüquqi və fiziki şəxslərə malların, işlərin, xidmətlərin təqdim edilməsi ilə bağlı bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada elektron qaimə-faktura verilməlidir. 109.8-ci maddənin tələbinə görə, kassa çeki və ya mədaxil qəbzi xidmətlərin və ya malların alınmasının dəyərini təsdiq edən sənəd kimi qəbul edilmir. Məsələyə aydınlıq gətirən maliyyə mütəxəssisi, ekspert Vüqar Mirheydərov xərclərin düzgün rəsmiləşdirilməsi üçün sahibkarlara bəzi tövsiyələr verib. 

Yoxlamalar zamanı vergi ödəyiciləri mənfəət-zərər hesabatından elektron qaimə-fakturalar və ya vergi hesab-fakturaları ilə təsdiqlənməmiş bütün xərcləri bir-birinin ardınca çıxardıqda təəccüblənməsinlər. Əksinə, bununla bağlı daha məsuliyyətli davranmalıdırlar.

Yalnız üç xidmət növü elektron qaimə-fakturanın təqdim edilməsindən azad edilir:

1. Bankların müştəri hesabları üzrə göstərdiyi xidmətlər. Banklar müştəriyə hesabının açılması və əməliyyatların aparılması ilə əlaqəli olmayan xidmətlər təqdim edirsə, ona elektron qaimə-faktura (məsələn, yığım xidmətləri, çek kitablarının satışı) vermək məcburiyyətindədirlər.

2. Dövlət orqanları, yerli özünüidarəetmə və büdcə təşkilatları tərəfindən göstərilən xidmətlər.

3. Notarial xidmətlər.

Digər bütün hallarda malsatan və ya sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən şəxslərə xidmət göstərən vergi ödəyicisindən elektron hesab-fakturanın təqdim edilməsi tələb olunur. Bəs bu zaman alıcı tərəf satıcıdan elektron qaimə-faktura tələb etmədikdə nə baş verəcək? Bu, satıcını məsuliyyətdən azad edirmi?

Belə hallarda mal və xidmətləri təklif edən tərəflər də məsuliyyət daşıyır. Vergi Məcəlləsinə 30.11.2018-ci il tarixdə edilmiş dəyişikliklərdən sonra həm satıcı, həm də alıcı malların alınmasını (işlərin görülməsini, xidmətin göstərilməsini) təsdiq edən sənədin mövcud olmadığı üçün eyni məsuliyyət daşıyır. Vergi Məcəlləsinin 58.13-cü maddəsinə əsasən, təqvim ili ərzində bu hal birinci dəfə baş verdikdə satılan malların və ya göstərilən xidmətlərin dəyərinin 10 faizi, təqvim ili ərzində ikinci dəfə təkrarlandıqda 20 faizi, üçüncü və sonrakı hallarda təqvim dövründə satılan malların və ya göstərilən xidmətlərin dəyərinin 40 faizi miqdarında maliyyə sanksiyası tətbiq olunur. Vergi Məcəlləsinin 58.8.2-ci maddəsinə görə, bu sanksiyalar alıcılara da şamil edilir.

Elektron qaimə-fakturanın təqdim olunmaması vergi ödəyicilərinə bilərəkdən və ya bilməyərəkdən vergidən yayınmaq "imkanı" yaradır. Həmin sənəd olmadıqda gəlir vergisi üzrə hesabatlarda da bu xərclər göstərilmir. Beləliklə, elektron qaimə-faktura tələb etməyən alıcılar özləri də istəmədən vergidən yayınmağa şərait yaratmış olurlar. Buna heç kəs xırda məsələ kimi yanaşmamalıdır: burada prinsipin özü vacibdir.

Vergidən yayınmağın real nəticələrinə gəldikdə bir misalı nəzərdən keçirək: tutaq ki, sahibkar elektron qaimə-faktura tələb etmədən 1.000 manatlıq məhsul və ya xidmət alıb. Bu xidmətin dəyəri 400 manatdır. Bu zaman satıcı 600 manatlıq gəliri gizlətmiş olur. Buna yol verməmək üçün o, 150 manat gəlir vergisi ödəməli idi. Bu pulu kimin itirdiyini düşünün! Dövlət? Dövlət yığılmış vergiləri hara xərcləyir? Həmin vəsaitlərin bir hissəsi büdcə təşkilatlarının maliyyələşdirilməsinə sərf olunur. Gizlədilən gəlirin əvəzində sahibkarın və onun tərəfdaşının talassemiyadan əziyyət çəkən uşaqların 150 manatdan məhrum etdiyini düşünün. Talassemiya Mərkəzi dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilir. Bununla ərazinizdə yerləşən bir uşaq evinin, səngərdə bizi qoruyan əsgərin hansısa ehtiyacının ödənilməsinin qarşısı alınır. Düzgün nöqteyi-nəzərdən baxılanda vergidən yayınma dərhal romantikliyini və cəlbediciliyini itirir, bu cəhd gözdən düşür…

Fərqanə ALLAHVERDİQIZI