Vergi ödəyicilərinin maraqlandığı məsələlərdən biri də amortizasiya və təmir xərclərinin vergilərin hesablanması zamanı hansı formada nəzərə alınmasıdır. Məsələn, fərz edək ki, sifarişçi ilə icraçı arasında torpaq üyüdülməsinə dair müqavilə bağlanıb və istifadə ediləcək avadanlığın bütün istehsalat xərcləri təmənnasız olaraq icraçı tərəfdən qarşılanmalıdır. Lakin müqaviləyə əsasən, sifarişçi amortizasiya hüququnu özündə saxlamaqla avadanlıqları icraçının istifadəsinə ötürüb. Avadanlığın dəyəri aşağı olsa da, istifadə edilən ehtiyat hissələri istehsalat planına uyğun məhsulun vaxtında sifarişçiyə təqdim olunması üçün sərf edilir və sərfiyyat gəlirə nisbətdə qənaətbəxşdir. Həmin ehtiyat hissələri adətən 1-3 il ərzində istismar edildiyi halda, bu prosesdə intensiv işlədildiyinə görə, 1-3 ay ərzində istismardan çıxmalı olur. Torpaq üyüdülməsi üzrə gəlirin 30-40 faizini məhz üyüdülmənin əsas istehsalat xərci sayılan bu ehtiyat hissələri təşkil edir. Belə olan halda, mal-material sərfiyyatı mənfəət vergisi bəyannaməsində təmir xərci kimi hesablana bilərmi? (Qeyd etdik ki, amortizasiya hüququnu icarəyə verən özündə saxlayıb).

Məsələ ilə bağlı Vergilər Nazirliyinin şərhində bildirilib ki, təmir xərcləri gəlirdən iki formada çıxıla bilər:

1). Vergi Məcəlləsinin 115.1-ci maddəsində nəzərdə tutulan hədlər daxilində birbaşa. Həmin maddəyə əsasən, hər il üçün gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği əsas vəsaitlərin hər bir kateqoriyasının əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinə müvafiq olaraq bu Məcəllənin 114.3.1-ci maddəsində göstərilən əsas vəsaitlərin kateqoriyasının ilin sonuna qalıq dəyərinin 2 faizi, 114.3.2-ci və 114.3.3-cü maddələrində göstərilən əsas vəsaitlərin kateqoriyasının ilin sonuna qalıq dəyərinin 5 faizi, 114.3.7-ci maddəsində göstərilən əsas vəsaitlərin kateqoriyasının ilin sonuna qalıq dəyərinin 3 faizi və köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlər üzrə sıfır (0) faizi həddi ilə məhdudlaşdırılır.

Təmir xərclərinin faktiki məbləği bu hədd ilə müəyyənləşdirilən məbləğdən az olduqda, gəlirdən təmir xərclərinin faktiki məbləği çıxılır. Bu halda növbəti vergi illərində təmir xərclərinin gəlirdən çıxılan məbləğ həddi təmir xərclərinin faktiki məbləği ilə müəyyənləşdirilmiş hədd üzrə hesablanmış məbləği arasındakı fərq qədər artırılır.

2). Həmin hədlərdən artıq olan hissədə Vergi Məcəlləsinin 115.2-ci maddəsində nəzərdə tutulan qaydada amortizasiya ayırmaları şəklində. Həmin maddəyə əsasən, Məcəllənin 115.1-ci maddəsində müəyyən edilən məhdudlaşdırmadan artıq olan məbləğ cari vergi ilinin sonuna əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərinin artmasına aid edilir. Amortizasiya olunmayan, köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlərin təmirinə çəkilmiş xərclər gəlirdən çıxılmır və onların balans dəyərini artırır.

İkinci halda təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması məhdudlaşdırılan hissəsi kapitallaşdırlır, yəni əsas vəsatin dəyərinə əlavə edilir və təmir aparılan ildən başlayaraq, əsas vəsaitlərin dəyərinin tərkib hissəsi kimi növbəti illərdə də davam etməklə, tədricən amortizasiya ayırmaları şəklində gəlirdən çıxılır.

Əsas vəsaitə çəkilmiş təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması tərəflər arasında icarə müqaviləsi bağlandığı və icarəçi tərəfindən əsas vəsaitin balansa götürüldüyü halda, Vergi Məcəlləsinin 115-ci maddəsinə əsasən mümkündür. Ancaq bu halda əsas vəsait sifarişçinin balansında olduğu üçün icraçı tərəfindən əsas vəsaitlərin təmirinə çəkilmiş xərclərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.

Nazirliyin şərhində o da bildirilib ki, hər hansı xidmət göstərən şəxs tərəfindən xidmətlərin göstərilməsi (işlərin görülməsi) zamanı istifadə olunan mallar ayrıca təqdim edilmirsə və ya xidmətin (işin) dəyərinə daxil edilməyən kompensasiyalı xərclər müqavilədə və ya ödəniş sənədlərində ayrıca göstərilmirsə, həmin mallar və ya xərclər xidmətin (işin) ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edilir.