Bəzi sahibkarlıq sahələrinin inkişaf etdirilməsi, onların fəaliyyətinin stimullaşdırılması məqsədilə bəzi əməliyyatlar, o cümlədən malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi və malların idxalı ƏDV-dən azad edilmişdir. Mövzunu iqtisadçı ekspert Radil Fətullayev şərh edir.

Dünya təcrübəsində daimi dəstəklənməyə və stimula ehtiyac olan fəaliyyət sahələrinin ən öndə gələni kənd təsərrüfatıdır. Azərbaycanda da kənd təsərrüfatının stimullaşdırılması və inkişafına dəstək məqsədilə Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsinə əsasən aşağıdakı əməliyyatlar ƏDV-dən azad edilmişdir:

• kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları tərəfindən özlərinin istehsal etdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı;

• damazlıq heyvanların idxalı və satışı;

• toxum və tinglərin idxalı və satışı;
• quş ətinin satışı;

• mal ətinin satışı;
• mineral gübrələrin, pestisidlərin idxalı və satışı;

• kənd təsərrüfatı heyvanlarının və quşlarının profilaktikası, diaqnostikası və müalicəsi üçün istifadə olunan baytarlıq preparatlarının idxalı;

• toxumların yetişdirilməsi, quşçuluq və arıçılıq üçün avadanlıqlarının, o cümlədən laboratoriya avadanlıqlarının, toxum, taxıl və quru paxlalı bitkilərin təmizlənməsi, çeşidlənməsi və ya kalibrlənməsi üçün maşınların idxalı və satışı;

• bilavasitə kənd təsərrüfatı təyinatlı suvarma və digər qurğuların, maşınların, avadanlıqların, texnikaların idxalı və satışı;

• lizinq müqaviləsinin obyekti olan kənd təsərrüfatında istifadə olunan əsas vəsaitlərin idxalı.

Əlavə edim ki, 164¬-cü maddəyə əsasən, kənd təsərrüfatı sahəsi ilə yanaşı, bəzi digər əməliyyatlar (müəssisələr) da ƏDV-dən azad edilmişdir:

• təhsil xidmətlərinin göstərilməsi (ümumi təhsil müəssisələri, bağça, orta məktəb, kollec, lisey və Universitertlərin əməliyyatları);

• maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi (bank,sığorta və lizinq təşkilatlarının əməliyyatları);

• mətbuat xidmətlərinin göstərilməsi (reklam xidmətləri istisna olmaqla, nəşriyyat, jurnal, radio və televiziya xidmətləri);

• buğdanın idxalı və satışı, buğda ununun və çörəyin istehsalı və satışı;

• kəpəyin istehsalı və satışı;

• hüquqi şəxslərin iştirak paylarının və ya səhmlərinin təqdim edilməsi əməliyyatları;

• investisiya təşviqi sənədini almış şəxslər tərəfindən texnikanın, texnoloji avadanlıqların və qurğuların idxalı;

• KOB klaster şirkəti tərəfindən istehsal, yaxud emal məqsədləri üçün texnikanın, texnoloji avadanlıqların və qurğuların idxalı;

• metropolitenlə sərnişindaşıma xidmətləri;

• dəfn və qəbiristanlığın mərasim xidmətləri və s.

Vergi Məcəlləsinə əsasən, ƏDV-dən azad olan əməliyyatlar aparan müəssisələrin ƏDV-ni əvəzləşdirməsi mexanizmi fərqlidir.

I hal: Yalnız ƏDV-dən azad olan əməliyyatlar aparan müəssisələr ödədikləri ƏDV-ni heç cür əvəzləşdirə bilməzlər. Yəni müəssisənin əməliyyatlarının 100 faiz hissəsi ƏDV-dən azaddırsa, onun ƏDV-ni əvəzləşdirmə hüququ yoxdur.

II hal: Həm ƏDV-dən azad əməliyyatlar, həm də ƏDV-yə sıfır dərəcə ilə cəlb olunan əməliyyatlar aparan müəssisələr ƏDV-dən azad olan əməliyyatların dövriyyədəki xüsusi çəkisi qədər əvəzləşdirilən ƏDV-dən azaltmaqla qalan ƏDV-ni əvəzləşdirə bilərlər.

III hal: ƏDV-dən azad olan əməliyyatlar aparan müəssisələr əgər ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlarla ƏDV-dən azad edilən əməliyyatların uçotunu ayrı-ayrılıqda apararsa, ödədikləri ƏDV-ni tam şəkildə əvəzləşdirə bilərlər. Belə vəziyyət ƏDV-dən azad olunan malların satışı üzrə ayrılıqda sənədləşdirilmiş məlumatların mövcud olduğu halda mümkün ola bilir. Bu halda vergi ödəyicisinin ƏDV tutulan əməliyyatlar üçün alınmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə ödənilmiş ƏDV-ni tam məbləğdə əvəzləşdirmə hüququ yaranır. Əgər sənədləşdirilmiş məlumatlar üzrə uçot ayrı-ayrılıqda aparılmazsa, ƏDV-dən azad olan əməliyyatların ümumi dövriyyədəki xüsusi çəkisinə uyğun olaraq aparılmalıdır. Yəni əvəzləşdirilən ƏDV-dən azaldılma xüsusi çəki qədər olmalıdır.