Mövzunu “vergiler.az”a iqtisadçı ekspert Mahmud Abasquliyev şərh edir.

Vergi ödəyicilərinin fəaliyyətinə nəzər yetirdikdə ən çox ticarət sektorunda aktivlik nümayiş etdirdiklərinin şahidi oluruq. Bəzən səyyar vergi yoxlamaları zamanı vergi ödəyicisi ilə vergi orqanı arasında malların anbardan silinmə qaydasında, yəni uçotunda müəyyən uyğunsuzluqlar yaşanır. Dövlət Vergi Xidmətinin əməkdaşı vergi ödəyicisindən malların uçotunu istədikdə həmin sənədləri təqdim edə bilmirlər. Uçotun aparılmaması mənfəət vergisi bəyannaməsində mal-material sətirində göstərilən xərcin yenidən gözdən keçirilməsi üçün əsas verir. Burada sahibkarları maraqlandıran məqam budur ki, əgər idxal etdiyi və ya daxili bazardan aldığı malların silinməsini, yəni uçotunu aparmırsa o zaman həmin mallara çəkilən xərclər necə nəzərə alınacaq?

Vergi Məcəlləsinin 139.4-cü maddəsində qeyd edilir ki, vergi ödəyicisi onun ixtiyarında olan malların fərdi uçotunu aparmırsa, o, əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu orta maya dəyəri ilə qiymətləndirmə metodundan istifadə etməklə aparmaq hüququna malikdir.

Misal: Müəssisənin balansında ayın əvvəlinə ümumi məbləği 5.000 manat olan 100 ədəd (vahidin qiyməti 50 manat olmaqla) material ehtiyatı vardır. Müəssisə ay ərzində həmin materialdan 1 halda 30 ədəd olmaqla 1.200 manata (vahidin qiyməti 40 manat olmaqla), digər halda isə 20 ədəd olmaqla 900 manata (vahidin qiyməti 45 manat olmaqla) alıb. Həmin malın 120 ədədini 7.000 manata digər vergi ödəyicisinə satıb. Malların uçotunun aparılmadığını nəzərə alaraq vergi ödəyicisinin büdcəyə hesablayacağı mənfəət vergisini tapaq:

Malın maya dəyəri – (5000 + 1200 + 900) : (100 +30 + 20) = 47.33 manat;

Satılmış malın maya dəyəri – 120 x 47.33 = 5679.60 manat;

Vergiyə cəlb olunan mənfəət - 7000 - 5679.60 = 1320.40 manat;

Hesablanmış mənfəət vergisi = 1320.40 * 20% = 264.08 manat.

Qeyd edək ki, burada orta maya dəyəri tapılan zaman eyni xarakterli və eyni növ mallar əsas götürülür.