Otuz illik işğal ərzində Ermənistan Azərbaycanın 9 şəhərini və yüzlərlə kəndini qəsdən dağıtmış, bütün mədəni və dini abidələrimizi viran qoyaraq, talayaraq, onları əsl urbisid (şəhərlərə qarşı genosid) və kultursid (mədəniyyətə qarşı genosid) nümunələrinə çevirmişdir. Sözsüz ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra şəhərlərin bu miqyasda dağıdılması dünyanın heç bir yerində baş verməyib. Ermənistan bu ərazilərdə əsrlər boyu yaşayan Azərbaycan xalqının izini silməyə çalışıb. Ağdam o dərəcədə dağıntıya məruz qalıb ki, xarici mütəxəssislər onu “Qafqazın Xirosiması” adlandırırlar. Füzuli şəhəri işğaldan azad olunanda Azərbaycan Ordusu orada bir dənə də salamat bina tapa bilmirdi ki, onun üzərində bayrağımızı dalğalandırsın. Ermənistanın işğalı altında olmuş ərazilərdə 67 məsciddən 65-i yerlə-yeksan edilib, qalan ikisi isə ciddi zərər görüb. Hətta qəbiristanlıqlar belə təhqir olunub, dağıdılıb və talanıb.

Artıq Ermənistanın işğalından azad edilmiş ərazilərimizə həyat geri qayıdır. Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan keçmiş məcburi köçkünləri öz doğma yurdlarına mümkün qədər tez bir zamanda geri qaytarmaq üçün urbisidə məruz qalmış 10 min kvadrat kilometrdən çox ərazini sıfırdan yenidən qurur, şəhərlər və kəndlər inşa edir.

Əvvəla məlumat üçün qeyd edək ki, “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinin 2022-2026-cı illər üzrə bərpası və dayanıqlı inkişafı Dövlət Proqramı"na əsasən ilkin mərhələdə 100 yaşayış məntəqəsinin (8 şəhər, 8 qəsəbə və 84 kənd) bərpa edilməsi nəzərdə tutulub. Üç şəhərin Baş planı təsdiqlənib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 29 yaşayış məntəqəsinin təməli qoyulub. Ümumilikdə 2021-2023-cü illərdə dövlətimizin başçısı tərəfindən 105 layihənin təməli qoyulub, 63 müxtəlif təyinatlı tikinti obyektinin açılışı olub. Ərazidə sosial infrastruktur yenidən qurulur, iki hava limanı, avtomobil yolları, dəmir yolu, su elektrik stansiyaları, su anbarları, məktəblər, xəstəxanalar və sair tikilib istifadəyə verilib, hazırda bu iş davam etdirilir. İşğaldan azad edilmiş ərazilərin 97 min hektardan çoxu mina və partlamamış hərbi sursatlardan təmizlənib.

Ötən ilin iyul ayından etibarən ilkin olaraq 2 şəhərə (Laçın və Füzuli şəhərləri) və 3 kəndə (Zəngilan rayonunun Ağalı, Tərtər rayonunun Talış və Laçın rayonunun Zabux kəndləri) keçmiş məcburi köçkünlərin qayıdışı reallaşdırılıb.

Bilirik ki, şəhərsalma və şəhərlərin inkişafı davamlı inkişafa nail olmaqda mühüm rol oynayır. Davamlı qlobal urbanizasiya tendensiyaları fonunda, hər bir ölkənin üzləşdiyi spesifik çağırış və imkanlar bu inkişaf proqramının əhəmiyyətini daha da artırır. Ona görə də işğaldan azad edilmiş ərazilərimizə həyatın geri qaytarılması, dayanıqlı inkişaf, şəhər və digər yaşayış məskənlərinin yenidən qurulması sahəsində həyata keçirilən fəaliyyət, görülmüş işlər, eləcə də Qarabağ həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırılması, Azərbaycanın bu sahədə topladığı təcrübəni beynəlxalq tərəfdaşlarla bölüşməsi məqsədilə Milli Şəhərsalma forumlarının təşkil edilməsi, xüsusilə də tədbirin azad edilmiş ərazilərdə keçirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Şəhərsalma məsələsinin ölkəmiz üçün prioritetliyini nəzərə alaraq, Azərbaycan BMT-nin Məskunlaşma Proqramı (UN-HABİTAT) ilə əməkdaşlığa başlayıb.

Bu əməkdaşlığın nəticəsində Azərbaycanda ilk dəfə olaraq 2022-ci il oktyabrın 5-6-da BMT-nin Məskunlaşma Proqramı ilə birgə Ağdam və Bakı şəhərlərində 44 ölkədən ümumilikdə 400 nəfər iştirakçının qatıldığı 1-ci Milli Şəhərsalma Forumu təşkil edilib.

Bu il isə dayanıqlı urbanizasiya proseslərinin əhəmiyyətini vurğulamaq məqsədilə ölkəmizdə UN-HABİTAT və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin birgə əməkdaşlığı ilə sentyabrın 29-dan başlayaraq bir sıra nüfuzlu tədbirlərdən ibarət “Şəhərsalma Həftəsi”nə start verilir. “Şəhərsalma Həftəsi” bu gün Zəngilanda “Dayanıqlı şəhərlər iqtisadi inkişafın və bərabərsizliklə mübarizənin aparıcı qüvvəsi rolunda” mövzusunda 2-ci Milli Şəhərsalma Forumu (NUFA2) ilə başlayacaq. Forum növbəti günlərdə işini paytaxt Bakıda davam etdirəcək.

NUFA2 müxtəlif çağırış və qeyri-müəyyənliklər qarşısında iqtisadi cəhətdən inkişaf edə biləcək davamlı şəhərlərin qurulması ilə bağlı strategiyaların müzakirəsi, fikir mübadiləsi və əməkdaşlıq üçün 50-dən çox ölkədən müxtəlif maraqlı tərəfləri, ekspertləri, siyasətçiləri və icmaları, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələrini, elm adamlarını, habelə Azərbaycanın müvafiq şəhər və rayonları ilə qardaşlaşma əlaqələri quran xarici tərəfdaşlar daxil olmaqla 450-yə yaxın yerli və xarici nümayəndəni bir araya gətirəcək. Azərbaycanda şəhərsalma ilə bağlı yaranan əsas çağırışları, davam edən layihələri və şəhər gələcəyinə baxışı müzakirə etmək məqsədi daşıyan Forum, həmçinin yerli fəaliyyətin stimullaşdırılması üçün müvafiq sahədə beynəlxalq təcrübələri, dayanıqlı şəhər inkişafı üçün bilik mübadiləsini, siyasətin formalaşdırılmasını, ictimaiyyətin cəlb olunmasını, bacarıqların artırılmasını, əməkdaşlığı və icra strategiyalarını təşviq edəcək. Forumda münaqişədən sonrakı yenidənqurma və reabilitasiyanın qlobal əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, əsas diqqət şəhər məhsuldarlığının və iqtisadi artımın roluna yönəldiləcək, milli və submilli hökumətlərin, qeyri-hökumət təşkilatlarının, özəl sektorun, akademik qurumların və digər maraqlı tərəflərin nöqteyi-nəzərindən şəhərlərin və icmaların üzləşdiyi problemlərin innovativ və davamlı həlli yolları araşdırılacaq.

İkinci Azərbaycan Milli Şəhərsalma Forumunun sentyabrın 30-da Bakıda keçirilən sessiyaları ilə paralel Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv və müşahidəçi ölkələrin şəhərsalma məsələləri üzrə nazirləri dəyirmi masa arxasında bir araya gələcəklər. Dəyirmi masa müzakirələrində regional səviyyədə dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə çatmaq üçün çağırışlar və əməkdaşlıq imkanları müzakirə olunacaq. Eyni zamanda, iqtisadi cəhətdən inkişaf edə biləcək davamlı şəhərlərin qurulması ilə bağlı strategiyalar, davamlı inkişaf üçün regional tərəfdaşlıqların təşviqi məsələləri ətrafında fikir mübadiləsi aparılacaq.

NUFA2 işini oktyabrın 1-də yekunlaşdıracaq. Üç gün ərzində müxtəlif mövzuların müzakirə ediləcəyi Forum zərbələrə tab gətirə bilən, sakinlərini dəstəkləyən, dayanıqlı və firavan gələcək təmin edən daha davamlı və iqtisadi cəhətdən canlı şəhərlərin yaradılmasına töhfə verəcək.

Oktyabrın 2-də isə paytaxtımız ilk dəfə olaraq Ümumdünya Məskunlaşma Gününə ev sahibliyi edəcək. Həmin gün nüfuzlu beynəlxalq ekspertlər və dövlət rəsmiləri "Dayanıqlı şəhər iqtisadiyyatı. Şəhərlər inkişafın və bərpanın aparıcı qüvvəsi kimi” mövzusu ilə hamı üçün əlçatan və keyfiyyətli şəhər həyatının təşviqi və dayanıqlı şəhərlərin inkişafı üzrə çağırışların müzakirəsini aparacaqlar.

Xatırladaq ki, BMT-nin Məskunlaşma Proqramı (UN-HABİTAT) Assambleyasının Keniyada keçirilən 2-ci sessiyasında Ümumdünya Məskunlaşma Gününün 2023-cü ildə Bakı şəhərində qeyd edilməsinə dair qərar qəbul edilmişdi.

Qeyd edək ki, BMT-nin 1985-ci ildə verilmiş müvafiq qərarına əsasən, Ümumdünya Məskunlaşma Günü hər il bir ölkədə qeyd olunmaqla hamı üçün əlçatan və keyfiyyətli şəhər həyatını təşviq edir, dayanıqlı şəhərlərin inkişafı üzrə çağırışların müzakirəsi üzrə qlobal platforma rolunu oynayır.

Azərbaycan BMT-nin Məskunlaşma Proqramı ilə əməkdaşlığı, icraçı direktor xanım Maimuna Mohd Şərifinin ölkəmizə səfərlərini və tədbirə göstərdiyi dəstəyini yüksək qiymətləndirir.

AZƏRTAC