Vergi Məcəlləsinin 166.1-ci maddəsində bildirilir ki, başqa hallar nəzərdə tutulmamışdırsa, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı həmin əməliyyat üçün ödəmə 30 gün müddətində həyata keçirildikdə ödəmənin həyata keçirildiyi, ödəmə 30 gündən sonra həyata keçirildikdə isə ƏDV-nin elektron vergi hesab-fakturasının verildiyi vaxt sayılır.

Elektron vergi hesab-fakturası malların təqdim edilməsindən, işlərin görülməsindən, xidmətlərin göstərilməsindən sonrakı beş gün ərzində verilmiş olduğu halda mümkündür. Lakin praktikada bəzi vergi ödəyiciləri aylıq ƏDV bəyannamələrini təqdim edərkən daha rahat, lakin səhv üsuldan istifadə edərək hesabat verəcəkləri ayın 1-dən 31-dək olan dövrdə təqdim etdikləri mallara görə elektron vergi hesab-fakturalarındakı və ya elektron qaimələrdəki məbləğlərin cəmini ƏDV bəyannaməsində vergi tutulan əməliyyat kimi təqdim edirlər. Bu, qanunvericiliyin tələblərinin pozulması deməkdir.

İqtisadçı ekspert Anar Bayramov bildirib ki, Vergi Məcəlləsinin 166.1-ci maddəsinin tələbləri vergi ödəyicilərinə öz pul vəsaitlərindən daha səmərəli şəkildə istifadə etmək üçün qanunvericiliyin bir jestidir: "Təsəvvür edin ki, müəssisə aprel ayında mal təqdim edir, lakin müştəri tərəfindən həmin əməliyyata görə ödəniş 30 gün müddətində - may ayında daxil olacaq. Bu zaman qanunvericilik imkan verir ki, vergi ödəyicisi faktiki olaraq əməliyyatı aprel ayında həyata keçirməsinə baxmayaraq, pul vəsaitini 30 gün müddətində əldə edəcəyi üçün vergi tutulan əməliyyatı may ayında əks etdirsin, büdcəyə çatacaq ƏDV-ni müştəridən vəsaiti əldə etdikdən sonra ödəsin. Əks təqdirdə, vergi ödəyicisi büdcəyə çatacaq vergini daha səmərəli məqsədlər üçün istifadəsini nəzərdə tutduğu pul vəsaitlərini dövriyyədən çıxarmaqla ödəməlidir.

Elektron vergi hesab-fakturası malların təqdim edilməsindən, işlərin görülməsindən,
xidmətlərin göstərilməsindən sonrakı beş gün ərzində verilmiş olduğu halda mümkündür

Onu da qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinin 166-cı maddəsinin tələblərinə riayət etmədikdə, vergi ödəyicisi səyyar vergi yoxlaması zamanı ciddi maliyyə sanksiyaları ilə üzləşə bilər. Tutaq ki, vergi ödəyicisi 28 oktyabr 2018-ci il tarixində 11.800.00 manat dəyərində (o cümlədən 1.800.00 manat ƏDV) müştəriyə mal, həmçinin elektron qaimə və vergi hesab-fakturası təqdim edir. Lakin müştəri tərəfindən tam ödəmə 20 noyabr 2018-ci il tarixdə aparılıb. Vergi Məcəlləsinin 166.1-ci maddəsinin tələblərinə əsasən, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı 2018-ci ilin oktyabr ayı deyil, noyabr ayıdır və noyabr ayının ƏDV bəyannaməsində öz əksini tapmalıdır. Lakin vergi ödəyicisi bu maddənin tələblərinə riayət etməməklə vergi tutulan dövriyyəni, o cümlədən 1.800 manat məbləğində büdcəyə çatacaq vergini oktyabr ayının ƏDV bəyannaməsində əks etdirir, hətta büdcəyə çatacaq vergini bir ay daha tez ödəmiş olur, noyabr ayının ƏDV bəyannaməsində isə boş məlumatlar qeyd edir. Səyyar vergi yoxlaması zamanı vergi müfəttişi Vergi Məcəlləsinin 58.1-ci maddəsinin tələblərini əsas götürərək noyabr ayı üçün hesabatda göstərilməli olan vergi məbləğini azaltdığı üçün vergi ödəyicisinə azaldılmış vergi məbləğinin 50 faizi miqdarında, yəni 900 manat məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq edir. Halbuki, həmin məbləğ oktyabr ayının ƏDV bəyannaməsində öz əksini tapıb".

A.Bayramov qeyd edib ki, maddə ilə bağlı digər bir məqam çox zaman ƏDV məqsədləri üçün vergi tutulan əməliyyatın vaxtı ilə mallar üzərində mülkiyyət hüququnun başqasına verilməsi vaxtının qarışdırılması ilə bağlıdır: "Diqqətlə fikir versək görərik ki, maddənin adı "Mallar üzərində mülkiyyət hüququnun başqasına verilməsi vaxtı" deyil, "Vergi tutulan əməliyyatın aparıldığı vaxt"dır. Çünki bu maddə təkcə malların təqdim edilməsinə görə vergi tutulan əməliyyatın aparıldığı vaxtı deyil, həmçinin göstərilən xidmətə, görülən işə görə vergi tutulan əməliyyatın vaxtını müəyyən edir və bu maddənin tələbləri yalnız ƏDV məqsədləri üçün tətbiq edilir. Ona görə də bu maddəni mallar üzərində mülkiyyət hüququnun başqasına verilməsi vaxtı kimi müqayisə etmək, dəyərləndirmək doğru deyildir. Hətta Vergi Məcəlləsinin 166.2-ci maddəsinə əsasən mallar təqdim edilmədən, xidmətlər göstərilmədən, işlər görülmədən də, əgər müəssisəyə qabaqcadan ödəmə olunubsa, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı həmin maddədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, ödəmənin olduğu vaxt müəyyən edilir. Diqqət yetirilməli ən vacib məqamlardan biri də budur ki, bu maddə yalnız ƏDV-yə cəlb olunan əməliyyatlar üçün tətbiq edilir. ƏDV-dən azad edilən, vergi tutulmayan əməliyyatlar, vergi tutulan əməliyyat sayılmayan dövriyyələr üçün bu maddənin tələblərini tətbiq etmək doğru deyildir".

Fəxriyyə İKRAMQIZI