Vergi Məcəlləsinin 166.6-cı maddəsinə əsasən, ödəmə malların (işlərin, xidmətlərin) təqdim edilməsinədək həyata keçirildikdə vergi tutulan əməliyyatın vaxtı ödəmənin həyata keçirildiyi vaxt sayılır. Vergi tutulan əməliyyat üçün iki və ya daha çox ödəmə aparılırsa, hər ödəmə ödəniş miqdarında ayrıca əməliyyat üçün həyata keçirilmiş sayılır. Alınmış avans ödəmələri üzrə elektron qaimə-faktura verilməsinə yol verilmir. Mövzunu iqtisadçı ekspert İsmayıl Bağırov şərh edir.

Vergi Məcəlləsinin bu maddəsinin tətbiqinin əsas məqsədi təqdim edilmiş malların dəyərinin ödənilməsi malların təqdim edilməsinədək həyata keçirildikdə, yəni avans ödəməsi olduqda və malların dəyəri iki və ya daha çox dəfəyə ödənildikdə vergi tutulan əməliyyatın vaxtını müəyyən etməkdir.

Vergi Məcəlləsinin vergi tutulan əməliyyatın vaxtını müəyyən edən 166-cı maddəsinə əsasən, ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı təqdim olunmuş mallar (işlər və xidmətlər) üçün ödəmənin aparıldığı vaxtdır. Ödəmə dedikdə təqdim edilmiş malların (işlərin və xidmətlərin) ƏDV-siz dəyərinin ödənilməsi nəzərdə tutulur. Vergi Məcəlləsinin 166.6-cı maddəsinə əsasən isə ödəmə malların göndərildiyi, işlərin görüldüyü və xidmətlərin göstərildiyi müddət başlananadək həyata keçirilirsə, yəni ƏDV ödəyicisi malları, işləri və xidmətləri göndərəcəyi qarşı tərəfdən avans məbləğ alırsa, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı avansın ödənildiyi tarix sayılır. Bir ay daxilində iki və ya daha çox avans ödəməsi aparılırsa, hər ödəmə ödəniş miqdarında ayrıca əməliyyat üçün həyata keçirilmiş sayılır.

Bir məqamı da qeyd etmək lazımdır ki, elektron qaimə-faktura ancaq mallar, işlər və xidmətlər təhvil veriləndən sonra təqdim edilməli olduğundan alınmış avans ödəmələri üzrə elektron qaimə-faktura verilə bilməz.

Misal 1. Tutaq ki, ƏDV ödəyicisi olan "A" firması iyun ayının 2-də alıcı "B" firmasına 10.000 manatlıq (ƏDV-siz) mal göndərmiş və iyun ayının 4-də, yəni 5 gün içində ona elektron qaimə-faktura təqdim etmişdir. Göndərilmiş mala görə may ayının 30-da "B" firması "A" firmasına əvvəlcədən avans olaraq 10.000 manat ödəniş etmişdir. Bu halda, vergi tutulan əməliyyatın vaxtını və ödəniləcək vergi məbləğini müəyyən edək.

Nəzərdən keçirdiyimiz halda malın hansı tarixdə göndərilməsindən və elektron qaimə-fakturanın hansı tarixdə verilməsindən asılı olmayaraq, vergi tutulan əməliyyatın aparıldığı vaxt avansın verildiyi tarix, yəni may ayının 30-u hesab olunur və satılan 10.000 manatlıq malların dövriyyəsi may ayının ƏDV bəyannaməsində göstərilməklə "A" firması may ayında 1.800 manat (10.000 x 18% = 1.800) ƏDV hesablamalıdır.

Misal 2. Tutaq ki, ƏDV ödəyicisi olan "A" firmasının 2020-ci ilin may ayının 28-də "B" və "C" firmalarına göstərdiyi xidmətlərin ƏDV-siz ümumi dəyəri 7.000 manat olmuşdur. "B" firmasına göstərdiyi xidmətlərin dəyərinin 2.000 manatı əvvəlcədən mayın 27-də, 1.000 manatı isə mayın 29-da ödənilmiş, həmçinin "C" firmasına göstərdiyi xidmətlərin dəyəri 4.000 manat isə iyunun 3-də ödənilmişdir. Vergi ödəyicisi "B" və "C" firmalarına göstərilmiş xidmətlərin ümumi dəyərinə elektron qaimə-fakturanı iyunun 1-də vermişdir. Bu halda, vergi tutulan əməliyyatın vaxtını və ödəniləcək vergi məbləğini müəyyən edək.

"A" firmasının mayın 28-də "B" firmasına göstərdiyi xidmətin dəyərinin 1.000 manatı mayın 29-da ödənildiyi üçün vergi tutulan əməliyyatın vaxtı 29 may tarixi götürülür və 180 manat (1.000 x 18% = 180) ƏDV may ayında hesablanır. "B" firmasına göstərilmiş xidmətin 2.000 manatı isə xidmət göstərilməmişdən əvvəl mayın 27-də ödəndiyi üçün, yəni avans olduğundan vergi tutulan əməliyyatın tarixi avansın verildiyi vaxt (27 may) götürülür və 360 manat (2.000 x 18% = 360) ƏDV may ayında hesablanır. "C" firmasına göstərilmiş xidmətin 4.000 manatı iyunun 3-də ödənildiyi üçün vergi tutulan əməliyyatın tarixi 3 iyun götürülür və 720 manat (4.000 x 18% = 720) ƏDV iyun ayında hesablanır.Yekun olaraq "A" firması "B" firmasına göstərdiyi 3.000 manatlıq (1.000 + 2.000 = 3.000) xidmətlərin dövriyyəsini may ayının, "C" firmasına göstərdiyi 4.000 manatlıq xidmətlərin dövriyyəsini isə iyun ayının ƏDV bəyannaməsində göstərməklə may ayında 540 manat (180 + 360 = 540), iyun ayında isə 720 manat ƏDV hesablamalıdır.

Misal 3. Tutaq ki, ƏDV ödəyicisi olan müəssisəyə təqdim edilməsi nəzərdə tutulan mallar üçün 10 fevral 2020-ci ildə 10.000 manat avans ödənilib. Amma may ayında müəssisə qarşı tərəfə malları təqdim edə bilmədiyi üçün ödənilən avans məbləğini geri qaytarıb. Bu zaman, vergi ödəyicisi fevral ayının bəyannaməsində 1.800 manatlıq (10.000 x 18% = 1.800 manat) ƏDV bəyan etdiyi üçün, may ayının ƏDV bəyannaməsində dəqiqləşdirmə aparmaqla dövriyyəni 1.800 manat azaltmalıdır.

Hazırladı: Fəxriyyə İKRAMQIZI