Hesabat ilinin sonuna yaxınlaşırıq. Vergi ödəyicilərinin fəaliyyət növlərinə, uçot formalarına uyğun olaraq hüquqi şəxslər illik mənfəət, fiziki şəxslər də illik gəlir vergisi bəyannamələri tərtib etməlidirlər. Gəlirlərin və xərclərin bu bəyannamələrdə əks etdirilməsi onların çəkilmə vaxtı məsələsinə görə müəyyənləşdirilir. Yəni vergi ödəyiciləri gəlir və xərclərini onların çəkilmə vaxtına uyğun olaraq bəyanamələrdə göstərməlidirlər. Bu məslələrdə xüsusi diqqət yetirilməli məqamlara sərbəst auditor Altay Cəfərov aydınlıq gətirir.

Bu məsələlər Vergi Məcəlləsinin 132-135-ci maddələri ilə tənzimlənir. Bununla bağlı bir çox vergi ödəyiclərində suallar meydana çıxır: Gəlirlər, xərclər elektron qaimə-faktura ilə nəzərə alınmalıdırmı?; Yaxud elektron vergi hesab-fakturalarını gəlirlər və xərclər üçün nəzərə almaq olarmı? Bu qəbildən müxtəlif suallar meydana gəlir. Bunları sadə misal üzərində nəzərdən keçirək.

Misal: Tutaq ki, "AA" MMC hesablama metodu ilə bəyannamə təqdim edir və 2018-ci ilin dekabr ayında (məsələn, 29.12.2018-ci il) 1.000 manatlıq malları malların təhvil-təslim aktı ilə satmışdır və bu mallara görə elektron qaimə- fakturanı 3 yanvar 2019-cu ildə göndərmiş, e-VHF-ni isə 4 yanvar 2019-cu ildə vermişdir. Digər bir halda isə 29 dekabr 2018-ci ildə 2.000 manatlıq malları təhvil-təslim aktı ilə satmışdır və bu mallara görə elektron qaimə-fakturanı 30 dekabr 2018-ci ildə göndərmişdir. E-VHF-ni isə 3 yanvar 2019-cu ildə vermişdir.

Sual meydana çıxır ki, hər iki əməliyyatda gəlirlər bəyannamədə hansı ildə əks olunmalıdır?

Hər iki halda da mənfəət vergisi məqsədləri üçün məbləğlər 2018-ci ilin mənfəət vergisi bəyannaməsində göstərilməlidir. Vergi Məcəlləsinin tələblərinə görə qaimə-faktura birbaşa malların, işlərin, xidmətlərin təqdim edilməsi üçün ilkin sənəd sayılmır. Əgər hər hansı bir ilkin təqdim edilmə sənədi varsa, həmin sənədlər təqdim edilmə üçün əsas sayılır. Bundan əlavə, e-VHF da malların, işlərin, xidmətlərin təhvil verilməsi sənədi yox, ƏDV məqsədləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Odur ki, "AA" MMC-nin satdığı mallara görə elektron qaimə-fakturanın, e-VHF-nin 2019-cu ilə düşdüyünə baxmayaraq, faktiki olaraq təqdim edilmə malların təhvil-təslim aktı ilə 2018-ci ildə verildiyindən 3.000 manatlıq malların dəyəri gəlir kimi 2018-ci ilin mənfəət bəyannaməsində əks olunacaqdır.

Analoji olaraq bu məsələ xərclərə də aiddir. Xərclərdə də xərci təsdiq edən əsas sənəd kimi təhvil-təslim aktları və analoji sənədlər rol oynayır. Yəni xərcləri xərc maddəsi kimi tanımaq üçün bu sənədlər nəzərə alınmalıdır.

Sual yaranır ki, vergi orqanları belə olan hallarda kameral uyğunsuzluqlar göndərməyəcəkmi? Əlbəttə, belə hallarda elektron qaimə-fakturalar üzrə xərclər bəyannamədə olan xərclər ilə fərq yaratdığına gər vergi orqanları uyğunsuzluq göndərəcəkdir. Uyğunsuzluğun aradan qaldırılması üçün qeyd etdiyim sənədlərin surətlərini və lazımı formada açıqlama vermək mümkündür.

Hazırladı:
Fəxriyyə İKRAMQIZI