Vergi Məcəlləsinin 166.6-cü maddəsinə əsasən, ödəmə malların (işlərin, xidmətlərin) təqdim edilməsinədək həyata keçirildikdə, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı ödəmənin həyata keçirildiyi vaxt sayılır. Vergi tutulan əməliyyat üçün iki və ya daha çox ödəmə aparılırsa, hər ödəmə ödəniş miqdarında ayrıca əməliyyat üçün həyata keçirilmiş sayılır.

Qanunvericiliyin tələbini izah edən iqtisadçı ekspert Radil Fətullayev bildirib ki, Vergi Məcəlləsinə əsasən, malların satışı ilə bağlı alınmış avans da ƏDV-yə cəlb olunur. Lakin mal və xidmətlərin alışı zamanı avans kimi ödənilmiş ƏDV isə əvəzləşdirilə bilməz. Çünki avans ödəmələri zamanı elektron qaimə-faktura verilmir.

Misal 1: Tutaq ki, mebel satışı ilə məşğul olan müəssisə fiziki şəxsdən (vətəndaşdan) növbəti ayda təhvil verməli olduğu məhsula görə ƏDV daxil 2500 manat avans alır. Mühasibat yazılışının verilməsi tələb olunur:

Mühasibat yazılışları aşağıdakı kimi olur:

Hesablar	Dt	Kt
221-Kassa (A+)	2500,00
543-Alınmış avans (Ö+)		2118,64
521-Vergi (ƏDV) öhdəliyi (Ö+)		381,36

Qeyd edək ki, avansı alarkən hər iki tərəf əsas və ƏDV məbləğini qabaqcadan razılaşmalıdırlar. Əgər avansı ödəyən tərəf ƏDV ödəyicisi olarsa, bu zaman avansın ƏDV hissəsini mütləq depozit hesabına ödəməlidir. Əks halda alıcı ödədiyi ƏDV-ni gələcəkdə əvəzləşdirə bilməyəcək.

Misal 2: Hesab edək ki, mebel satışı ilə məşğul olan müəssisə növbəti ayda təhvil verilməli olan məhsula görə ƏDV ödəyicisi olan “ABC” MMC-dən ƏDV daxil 4000 manat avans alıb. Mühasibat yazılışının verilməsi tələb olunur:

Mühasibat yazılışları aşağıdakı kimi olacaqdır:

Hesablar	Dt	Kt
223-Bank (A+)	3389,83
543-Alınmış avans (Ö+)		3389,83
224-Depozit (A+)	610,17
521-Vergi (ƏDV) öhdəliyi (Ö+)		610,17

Əməliyyatın T-hesablarda əksi aşağıdakı kimi görünəcək:

Aktivlər		=	Öhdəliklər		+	Kapital
221-Kassa			543-Alınmış avans
(1)2500				2118,64(1)
				3389,83(2)

223-Bank			521-ƏDV öhdəliyi
(2)3389,83				381,36(1)
				610,17(3)

224-Depozit
(3)610,17

Yazılışlardan göründüyü kimi, mallar təhvil verildiyi tarixdə alınmış avans gəlir kimi tanınır. Xidmətlərin göstərilməsi zamanı avansın alınmasının mühasibat yazılışları da eyni qaydada aparılır.

İndi isə avansın verilməsi ilə bağlı misallara baxaq.

Misal 3: Hesab edək ki, müəssiə növbəti ayda təhvil alınacaq ƏDV xaric 10.000 manat dəyərində malların dəyərini avans şəklində ödəyib. Bir müddət sonra isə mallar elektron qaimə-faktura əsasında təhvil alınıb. Bu zaman mühasibat yazılışları aşağıdakı kimi olacaq:

Hesablar	Dt	Kt
243-Verilmiş avans (A+)	10000,00
223-Bank (A-)		10000,00
162(245)-Təxirə salınmış ƏDV aktivi (A+)	1800,00
223-Bank (A-)		1800,00
205-Mallar (A+)	10000,00
243-Verilmiş avans (A-)		10000,00
241-Əvəzləşdirilən ƏDV (A+)	1800,00
162(245)-Təxirə salınmış ƏDV aktivi (A-)		1800,00

Əməliyyatın T-hesablarda əksi aşağıdakı kimi görünəcək:

Aktivlər					=	Öhdəlik + Kapital
223-Bank			243-Verilmiş avans
	10000 (1)		(1)10000	10000 (3)
	1800(2)

162/245-Təxirə salınmış ƏDV aktivi			205-Mallar
(2) 1800	1800(4)		(3)10000
S.q. 0			S.q.10000

241-Əvəzləşdirilən ƏDV
(4)1800
S.q.1800