Vergi Məcəlləsinin 166.2-ci maddəsində qeyd edilib ki, Məcəllənin 159.5-ci maddəsi tətbiq edildikdə malların (işlərin, xidmətlərin) qeyri-kommersiya məqsədləri üçün verildiyi vaxt, malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, tam amortizasiya olunmadan uçotdan silinməsi və ya oğurlanması baş verdiyi vaxt (gün) vergi tutulan əməliyyatın vaxtı sayılır. Maddənin müddəalarını iqtisadçı ekspert İsmayıl Bağırov şərh edir.

Vergi Məcəlləsinin bu maddəsinin tətbiqinin əsas məqsədi malların qeyri-kommersiya məqsədləri üçün verildikdə, o cümlədən malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, tam amortizasiya olunmadan uçotdan silinməsi və ya oğurlanması baş verdiyi halda vergi tutulan əməliyyatın vaxtını müəyyən etməkdir.

Vergi Məcəlləsinin 166-cı maddəsinin müddəalarına əsasən, ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı təqdim olunmuş mallar (işlər və xidmətlər) üçün ödəmənin aparıldığı vaxtdır. Ödəmə dedikdə təqdim edilmiş malların (işlərin və xidmətlərin) ƏDV-siz dəyərinin ödənilməsi nəzərdə tutulur. Vergi Məcəlləsinin 166.2-ci maddəsinə əsasən isə vergi ödəyicisi malları ƏDV-ni ödəməklə əldə edirsə və müvafiq əvəzləşdirmə alırsa, malların qeyri-kommersiya məqsədləri üçün verildiyi vaxt və malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, tam amortizasiya olunmadan uçotdan silinməsi və ya oğurlanması baş verdiyi gün ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı sayılır.

Bir məqamı qeyd etmək lazımdır ki, fövqəladə hal şəraitində malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, tam amortizasiya olunmadan uçotdan silinməsi və ya oğurlanması vergi tutulan əməliyyat sayılmır. Məsələn, müəyyən bir ərazidə sel suları nəticəsində vergi ödəyicisinin mallarnın xarab olduğu və ya malları çay daşqını yuyub apardığı üçün malların qalığı əskik gəldiyi hallarda ƏDV geri hesablanılmır.

Misal 1: Müəssisə 2020-cı ilin aprel ayında kommersiya məqsədləri üçün 50.000 manat dəyərində (ƏDV-siz) mal almış və aldığı mala görə ödədiyi 9.000 manat ƏDV məbləğini aprel ayında büdcə ilə əvəzləşdirmişdir. Amma may ayının 25-də həmin mal qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə olunmuşdur.

Bu halda, vergi tutulan əməliyyatın aparıldığı vaxt 2020-ci ilin may ayının 25-i hesab olunur. Buna görə də əvəzləşdirilmiş 9.000 manat ƏDV məbləği may ayının ƏDV bəyannaməsində büdcəyə hesablanmalıdır.

Misal 2: ƏDV ödəyicisi olan şəxsdə 2020-ci il yanvar ayının 10-da aparılan inventarizasiya zamanı ƏDV-ni ödəməklə əldə etdiyi və müvafiq əvəzləşdirmə aldığı 800 manat məbləğində malı əksik gəlmiş, kommersiya məqsədləri üçün aldığı 1.000 manat məbləğində olan malları həmin ilin yanvar ayında qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə etmiş və fevral ayında isə 2.000 manat məbləğində malı xarab olmuşdur. Göstərilən məbləğlərə ƏDV daxil deyildir. Şəxsin hesablamalı olduğu ƏDV məbləğini müəyyənləşdirin.

Vergi Məcəlləsinin 166.2-ci maddəsinə əsasən, vergi ödəyicisi malları ƏDV-ni ödəməklə əldə edirsə və müvafiq əvəzləşdirmə alırsa, malların qeyri-kommersiya məqsədləri üçün verildiyi vaxt və malların əskik gəlməsinin, xarab olmasının baş verdiyi tarix (gün) vergi tutulan əməliyyatın vaxtı sayılır. Kommersiya məqsədləri üçün aldığı və ƏDV-ni əvəzləşdirdiyi mallardan qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə etdiyi 1.000 manat məbləği və əskik gəlmiş mala görə 800 manat məbləği yanvar ayının vergi tutulan əməliyyatlarına aid olacaq və həmin ay büdcəyə 324 manat ((1000 + 800) x 18 % = 324 manat) ƏDV hesablamalıdır. Malların xarab olmasına görə olan 2000 manat məbləği isə fevral ayının vergi tutulan əməliyyatlarına daxildir və həmin ay büdcəyə 360 manat (2000 x 18% = 360 manat ) ƏDV hesablamalıdır.

Misal 3: ƏDV ödəyicisi olan şəxs 2020-ci il mart ayının 15-də 300 manat məbləğində iş görmüş, 1.500 manatlıq mal ixrac etmiş, inventarizasiya zamanı isə 500 manat məbləğində mal əksik gəlmiş, kommersiya məqsədləri üçün aldığı və ƏDV-ni əvəzləşdirdiyi mallardan 700 manat məbləğində qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə etmiş, fövqəladə hal nəticəsində 5.000 manatlıq malı xarab olmuşdur. Göstərilən məbləğlərə ƏDV daxil deyildir. Şəxsin hesablamalı olduğu ƏDV məbləğini müəyyənləşdirin.

Vergi Məcəlləsinin 166.2-ci maddəsinə əsasən, vergi ödəyicisi malları ƏDV ödəməklə əldə edirsə və müvafiq əvəzləşdirmə alırsa, malların qeyri-kommersiya məqsədləri üçün verildiyi vaxt və malların əskik gəlməsinin, xarab olmasının baş verdiyi tarix (gün) vergi tutulan əməliyyatın vaxtı sayılır. Vergi ödəyicisinin 300 manat məbləğində iş görülməsi, 500 manat məbləğində malın əksik gəlməsi, kommersiya məqsədləri üçün aldığı və ƏDV-ni əvəzləşdirdiyi mallardan qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə etdiyi 700 manat məbləğləri mart ayının vergi tutulan əməliyyatlarına aid olacaq və həmin ay büdcəyə 270 manat ((300 + 500 + 700 ) x 18 % = 270 manat) ƏDV hesablamalıdır. Vergi ödəyicisinin ixrac etdiyi 1.500 manat məbləğində mal sıfır (0) dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur. Fövqaladə hallar nəticəsində 5.000 manat dəyərində malın xarab olması isə vergi tutulan əməliyyat sayılmır.

Hazırladı:
Fəxriyyə İKRAMQIZI