1 yanvar 2024-cü ildən Vergi Məcəlləsinə əlavə edilmiş 108.1-1-ci maddəsinə əsasən, alışı və ya mədaxili bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada rəsmiləşdirilməyən mallara görə vergi ödəyicisinə Məcəllənin 58.8.2-ci maddəsinə uyğun olaraq maliyyə sanksiyası tətbiq edilmişdirsə, həmin malların bu Məcəllənin 58.16-cı maddəsinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir.

İqtisadçı ekspert Anar Bayramov həmin maddədə diqqət yetiriləsi məqamları “vergiler.az”a açıqlayıb:

Birinci məqam: Alışı və ya mədaxili bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada rəsmiləşdirilməyən mallara maliyyə sanksiyası tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Məsələn, vergi ödəyicisi tərəfindən vətəndaşdan alınan mallar elekton alış aktı və ya vergi ödəyicisindən alınan mallar elektron qaimə-faktura ilə rəsmiləşdirilməyib.

İkinci və ən əsas məqam maliyyə sanksiyasının hansı halda tətbiq edilməsidir. Belə ki, Vergi Məcəlləsinin 108.1-1-ci maddəsində 58.8.2-ci maddəyə istinad edilir. Məcəllənin 58.8.2-ci maddəsinə əsasən, malların alışını və ya mədaxilini təsdiq edən bu Məcəllənin 58.8-ci maddəsində nəzərdə tutulan sənədlər olmadıqda - alıcıya təqvim ili ərzində belə hala birinci dəfə yol verdikdə malların dəyərinin 10 faizi, ikinci dəfə yol verdikdə 20 faizi, üç və daha çox dəfə yol verdikdə 40 faizi miqdarında sanksiya tətbiq olunur.

Bu maddənin müddəaları istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri tərəfindən istehsal edilən hazır məhsullara münasibətdə tətbiq olunmur.

Misal 1: Vergi orqanının həyata keçirdiyi vergi nəzarəti tədbirləri zamanı vergi ödəyicisinin sahibliyində malların alışını və ya mədaxilini təsdiq edən 30.000 manat məbləğində sənədsiz mallar aşkar olunub. Vergi orqanı həmin mallara görə təqvim ili ərzində belə hala birinci dəfə yol verildikdə 10 faiz, yəni, 3.000 manat maliyyə sanksiyası tətbiq edəcək. Vergi Məcəlləsinin 58.8.2-ci maddəsinə əsasən, vergi ödəyicisi həmin pozuntuya ikinci dəfə yol verdikdə maliyyə sanksiyası 20 faizə qaldırılacaq. Üç və daha çox dəfə yol verdikdə isə maliyyə sanksiyasının məbləği 40 faizə qədər artırılacaq.

Misal 2: Vergi nəzarəti tədbirləri zamanı vergi ödəyicisi 40.000 manatlıq mal təqdim etsə də həmin mallar üzrə alış sənədlərinin olmadığı müəyyən edilib. Bu halda, vergi orqanı artıq Vergi Məcəlləsinin 58.8.2-ci maddəsinə istinad edə bilməyəcək. Çünki Vergi Məcəlləsinin həmin maddəsi sahibliyində olan, amma alış sənədləri olmayan mallara tətbiq edilir. Deməli, mallara Vergi Məcəlləsinin 58.8.2-ci maddəsi tətbiq edilmədiyi üçün həmin mallar üzrə xərclərin tanınması prosesi 108.1-1-ci maddəyə uyğun aparılmayacaq.

Üçüncü məqam maliyyə sanksiyasının tətbiqi zamanı mallara dəyərinin müəyyən edilməsi üsuludur. Vergi Məcəlləsinə əlavə edilmiş 108.1-1-ci maddədə həmin malların dəyərinin Məcəllənin 58.16-cı maddəsinə uyğun olaraq müəyyən edilməsi tələbi qeyd edilib. Vergi Məcəlləsinin 58.16-ci maddəsində qeyd edilir ki, bu Məcəllənin 58.8.2-ci maddəsinin məqsədləri üçün malların dəyəri dedikdə, həmin malların alış qiyməti, malların alış qiymətini müəyyən etmək mümkün olmadığı halda isə topdansatış bazar qiyməti nəzərdə tutulur.

Misal 3: Vergi nəzarəti tədbirləri nəticəsində vergi ödəyicisinin sahibliyində 2.000 ədəd boya məhsulu müəyyən edilib. Bu zaman həmin malların alış qiymətini müəyyən etmək mümkün olmazsa, bazar qiyməti tətbiq olunacaq. Fərz edək ki, həmin boyanın birinin topdansatış bazar qiyməti 4 manatdır. Vergi orqanı tərəfindən vergi ödəyicisinə təqvim ili ərzində ilk dəfə maliyyə sanksiyası tətbiq olunarsa, o zaman hesablanan məbləğ 800 manat təşkil edəcək:

(2000 x 4 ) x 10% = 800 manat.

Dördüncü məqam maliyyə sanksiyası tətbiq edilən malların dəyərinin gəlirdən çıxılmasına icazə verilməsidir. Vergi Məcəlləsinə əlavə edilmiş 108.1-1-ci maddədə qeyd edilir ki, alışı və ya mədaxili bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada rəsmiləşdirilməyən mallara görə vergi ödəyicisinə Məcəllənin 58.8.2-ci maddəsinə əsasən maliyyə sanksiyası tətbiq edilmişdirsə, həmin malların bu Məcəllənin 58.16-cı maddəsinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir.

Qeyd edək ki, təcrübədə maliyyə sanksiyası tətbiq edilən malların gəlirdən çıxılmasına icazə verilsə də həmin hal qanunvericilikdə tam təsbit olunmayıb. Son dəyişiklik nəticəsində yuxarıda qeyd etdiyimiz hallar olduqda həmin malların dəyərinin gəlirdən çıxılması artıq Vergi Məcəlləsinin 108.1-1-ci maddəsində konkret təsbit edilib.

Misal 4: Vergi orqanı operativ vergi nəzarəti zamanı vergi ödəyicisinin sahibliyindəki 1.000 ədəd yağ məhsulunun mədaxil sənədinin olmamasını aşkara çıxarıb. Vergi orqanı həmin malların birinin topdansatış qiymətinin 4.50 manat olduğunu müəyyən edib. Vergi ödəyicisi təqvim ili ərzində ikinci dəfə eyni hala yol verdiyi üçün vergi orqanı həmin mallara görə 900 manat məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq edib:

(1000 x 4.50) x 20% = 900 manat.

Vergi ödəyicisi həmin yağ məhsulunun 1 ədədini 6 manata təqdim etdiyi halda maliyyə sanksiyası tətbiq edilən 4.50 manat (malın müəyyənləşdirilən bazar qiyməti) xərc kimi çıxılacaq. Vergi ödəyicisi bəyannamənin “gəlirlər” və “xərclər” bölməsində müvafiq olaraq 6 manat və 4.50 manat qeyd edəcək. Beləliklə, vergi ödəyicisinin bir mal üzrə gəliri 1.50 manat (6 – 4.50) olacaq.

Bir məsələni xüsusi vurğulayaq ki, vergi orqanı tərəfindən vergi ödəyicisinə tətbiq edilən maliyyə sanksiyasının məbləğinin gəlirdən çıxılmasına icazə verilmir.

Misalın davamı kimi, daha bir hala diqqət yetirək. Vergi orqanı həm də müəyyən edib ki, 50 ədəd yağ məhsulunun satışı həyata keçirilsə də alışını təsdiq edən sənəd yoxdur. Bu zaman artıq mallar vergi ödəyicisinin sahibliyində olmadığı üçün Vergi Məcəlləsinin 58.8.2-ci maddəsini tətbiq etmək mümkün olmayacaq. Deməli, malların dəyəri Vergi Məcəlləsinin 58.16-cı maddəsi ilə alış və ya topdansatış qiyməti ilə müəyyən edilməyəcək. Vergi orqanı 2024-cü il tarixdə malların dəyəri üzrə rentabellik faizini 50 faizdən, yəni 3.25 manatdan çox olmayaraq müəyyən edəcək:

6.50 x 50% = 3.25 manat.

Həmçinin, vergi orqanı növbəti ildə həmin mallara görə xərci ümumiyyətlə tanımayacaq.

Mənbə: “Vergi qanunvericiliyi və şərhlər toplusu” kitabı