Bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da müxtəlif sənaye məhsullarının satışı zamanı onlara servis xidmətləri ilə bağlı zəmanət verilir. Bəs zəmanət xidməti ilə bağlı istehsalçıların, satıçıların hansı vergi öhdəlikləri yaranır? Gəlirlərin və xərclərin uçotu necə aparılır? “vergiler.az”ın suallarını sərbəst auditor Altay Cəfərov cavablandırır.

Yerli və ya xarici istehsalçılar istehsal etdikləri məhsulu Azərbaycanda satarkən verdikləri zəmanətin şərtləri müxtəlif ola bilər. Ən sadə zəmanət – satılan malın hansısa bir detalı sıradan çıxarsa, onu istehsalçı və ya istehsalçının bu işi həvalə etdiyi şəxsin dəyişdirəcəyi, yaxud təmir edəcəyidir.
Məhsullarda zəmanət ilə bağlı problemlər olduqda çox az hallarda bu problemləri istehsalçılar birbaşa özləri həll edirlər. Zəmanətlə bağlı ya əlavə servis xidmətləri yaradılır, ya da bu iş başqa şəxslərə həvalə edilir, eləcə də idxal olunan məhsullar üzrə servis mərkəzləri vasitəsilə həyata keçirilir.

Zəmanətli satış zamanı alıcıya (istehlakçıya) satıcı zəmanət talonu təqdim edir. Talonda qeyd olunan zəmanət müddətində məhsulda nəsə xəta baş verdikdə bu xəta zəmanət şərtləri çərçivəsində aradan qaldırılır.

Bəs bu tipli servis xidmətlərini həyata keçirən müəssisənin vergi öhdəlikləri nəcə tənzimlənir?

Misal: Tutaq ki, “AA” MMC Azərbaycanda Türkiyə istehsalı olan paltaryuyan maşının satışı ilə məşğuldur və Türkiyə firmasının birbaşa distributorudur. Şirkətin satdığı mallar zəmanət müddəti ərzində “VV” MMC-də təmir olunur. Bununla bağlı onların arasında müvafiq qaydalara uyğun olaraq müqavilə imzalanıb. Müqavilənin şərtlərinə əsasən, zəmanət müddəti ərzində paltaryuyan maşınlarda baş vermiş xətaları aradan qaldırmaq üçün lazım olan ehtiyat hissələrini Türkiyə firması ödənişsiz olaraq “VV” MMC-yə göndərir. Həmin şirkət də dəyişdirilmiş xarab hissələri Türkiyə firmasına geri ixrac edir və qarşı tərəfdən heç bir ödəniş almır. Bu proses klassik normal zəmanət şərtləri çərçivəsində baş verir. “VV” MMC Türkiyə firmasının servis mərkəzi olduğuna görə qarşı tərəf ancaq saxlanma xərclərini ödəyir. Yəni əməkhaqqını, ödənilən gömrük rüsumlarını və digər ödənişləri kompensasiya edir. Eyni zamanda “VV” MMC-nin digər istehlakçılara da zəmanətdənkənar xidmət göstərmək səlahiyyəti var və onlardan xidmət haqqı ala bilər.

“VV” MMC ƏDV ödəyicisidir və onun 2022-ci ilin avqust ayında əməliyyatları, tutaq ki, aşağıdakı kimi olub:
- əməkhaqqı və məcburi (icbari) ödənişlər - 4.000 manat;
- icarə haqqı - 500 manat:
- digər saxlanma xərcləri - 500 manat;
- idxal gömrük xərcləri(zəmanətli mallara görə) - 1.000 manat;
- idxal ƏDV (zəmanətli mallara görə) - 1.000 manat;
- idxal ƏDV (zəmanətsiz mallara görə) - 800 manat;
- idxal olunan malların dəyəri (5.000 USD) - 8.500 manat;
- ixrac gömrük xərcləri (zəmanətli mallara görə) - 500 manat;
- ixrac olunan malların dəyəri (3.000 USD) - 5.100 manat;
- zəmanətdənkənar xidmətlərdən gəlirlər - 4.000 manat.

“VV” MMC avqust ayında ƏDV bəyannaməsində və illik mənfəət vergisi bəyannaməsində hansı rəqəmləri əks etdirməlidir?

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, “VV” MMC Türkiyə istehsalı olan paltaryuyan məhsulların servis mərkəzidir və Türkiyə firması onun xərclərini tam olmasa da, kompensasiya edir: ən azı, gömrük ƏDV-ni, gömrük xərclərini və digər müəyyən xərcləri ödəyir. Vergi Məcəlləsinin 13.2.37-ci maddəsində göstərilib ki, sahibkarlıq fəaliyyəti - şəxsin müstəqil surətdə həyata keçirdiyi, əsas məqsədi əmlak istifadəsindən, malların təqdim edilməsindən, işlər görülməsindən və ya xidmətlər göstərilməsindən mənfəət (fərdi sahibkarlar tərəfindən gəlir) götürülməsi olan fəaliyyətidir.
Məcəllənin 13.2.27-ci maddəsinə əsasən, qeyri-kommersiya fəaliyyəti - məqsədi gəlir götürmək olmayan və əldə etdiyi gəliri yalnız qeyri-kommersiya məqsədləri, o cümlədən öz nizamnamə məqsədləri üçün istifadə etməyi nəzərdə tutan qanunla qadağan edilməyən fəaliyyətin həyata keçirilməsidir, əks halda bu fəaliyyət kommersiya fəaliyyəti sayılır.

Məcəllənin 175.1.3-cü maddəsinə görə, vergi ödəyicisinə verilmiş elektron qaimə-faktura üzrə iki və ya daha çox ödəmə aparılarsa, hər ödəmə ödəniş miqdarında ayrıca əməliyyat üçün həyata keçirilmiş sayılır. Vergi ödəyicisinə verilmiş elektron qaimə-faktura üzrə alınmış malların (iş və xidmətlərin) dəyəri ödənilən gündən gec olmayaraq, ƏDV-nin məbləği bu Məcəllə ilə və müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada ödənilməlidir. Bu zaman malların (iş və xidmətlərin) dəyəri üzrə iki və ya daha çox ödəmə aparılarsa, ƏDV-nin məbləği aparılmış ödəniş məbləğinə uyğun olaraq ƏDV-nin depozit hesabına ödənilməlidir.

Mallar, işlər və xidmətlərlə bağlı xərclər istehsal məsrəflərinə aid edilməsə də, belə mallar, işlər və xidmətlər vergi ödəyicisinin kommersiya fəaliyyəti üçün istifadə edilməli olduqda və ya istifadə edildikdə bu Məcəllənin 175.1-ci, 175.1.1-ci və 175.1.2-ci maddələrinin müddəaları tətbiq olunur.

Bu halda ƏDV bəyannaməsi tərtib edərkən nələr nəzərə alınmalıdır?
- “VV” MMC-nin zəmanət servisləri üzrə Türkiyə firmasına göstərdiyi xidmət sahibkarlıq fəaliyyəti sayılmır. Belə ki, Vergi Məcəllənin 13.2.37.-ci maddəsinin müddəalrı baxımından, zəmanət fəaliyyətindən MMC-nin niyyəti gəlir əldə etmək deyil. “VV” MMC bu fəaliyyətdən həqiqətən də gəlir əldə etmir. Onun çəkdiyi xərcləri Türkiyə firması kompensasiya edir.
- Bundan əlavə, Məcəllənin 175.1.3.-cü və 13.2.27-ci maddəsinə görə MMC-nin bu fəaliyyəti kommersiya yox, qeyri-kommersiya fəaliyyətinə aiddir. Yəni niyyəti gəlir götürmək olamyan “VV” MMC Türkiyədən əldə etdiyi gəliri də ancaq xərclərin bağlanması üçün istifadə edir.
- “VV” MMC-nini fəaliyyətinin bu hissəsi qeyri-kommersiya olduğuna görə zəmanətli mallar üçün idxal zamanı gömrükdə ödədiyi 1.000 manat ƏDV əvəzləşdirilmir. Türkiyə firması tərəfindən xərclərin kompensasiyası kimi ödənəcək məbləğ də gəlir kimi ƏDV bəyannaməsində əks olunmur.
- İxrac edilən malların dəyəri ƏDV bəyannaməsində Əlavə 4-də 3.000 USD (5.100 manat) ixracdan gəlir kimi yazılmır. Çünki burada da heç bir gəlir anlayışı yoxdur.
- “VV” MMC ancaq avqust ayının ƏDV bəyannaməsində digər istehlakçılara göstərdiyi xidmətdən gəliri – 4.000 manat/1,18 = 3.389,83 manatı ƏDV-siz gəlir kimi Əlavə 3-də əks etdirəcək.
- Zəmanətsiz mallar üçün gömrükdə ödədiyi 800 manat ƏDV-ni əvəzləşdirəcək.

Mənfəət vergisi bəyannaməsində nələr əks olunacaq?

Vergi Məcəlləsinin 13.2.12.-ci maddəsində göstərilib ki, gəlir – malların (işlərin və xidmətlərin) təqdim edilməsi ilə bağlı əməliyyatların ümumi dəyəri, habelə satışdankənar gəlir. Vergitutma məqsədləri üçün gəlirin əldə edilmə vaxtı bu Məcəllənin 132-ci və 135-ci maddələri ilə müəyyən olunur. Bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən tikilən binalardan dövlətə yaşayış və qeyri-yaşayış sahələri ayrıldıqda, dövlətə ayrılan yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi üzrə dövriyyələr vergiyə cəlb olunan gəlir hesab edilmir.

Məcəllənin 104.1-ci maddəsinə əsasən, rezident müəssisə üçün vergitutma obyekti onun mənfəətidir. Vergi ödəyicisinin bütün gəlirləri, o cümlədən onun Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda daimi nümayəndəlikləri vasitəsilə əldə etdiyi gəlirləri, Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda əldə etdiyi dividend, faiz, royalti (vergidən azad edilən gəlirdən başqa) ilə bu Məcəllənin X fəslində göstərilən, gəlirdən çıxılan xərc (vergidən azad edilən gəlirlər üzrə çəkilən xərclərdən başqa) arasındakı fərq mənfəətdir.
Buradan aydın olur ki, vergi ödəyicisi gəlir əldə edirsə, bu artıq onun üçün vergitutma obyektidir. Həmçinin, Vergi Məcəlləsinin 13.2.12.-ci maddəsinə əsasən, xidmətlərin təqdim edilməsi gəlir sayılır. 149.1.5-ci maddədə isə göstərilib ki, sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir əldə edən qeyri-kommersiya təşkilatları bu Məcəllənin 149.2-ci maddəsində göstərilən müddətlərdə vergi orqanlarına bəyannamə verirlər.

Zəmanət xidməti fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlirlər qeyri-kommersiya gəlirləri olduğuna görə “VV” MMC-nin mənfəət vergisi bəyannaməsini təqdim etmək öhdəliyi yaranmır. “AA” MMC illik mənfəət vergisi bəyannmaməsində ancaq digər gəlirlərini və bununla bağlı digər xərclərini əks etdirməli və həm idxal, həm də ixrac etdiyi malların uçotunu Vergi Məcəlləsinin, eləcə də mühasibat uçotu standartlarının tələblərinə əsasən uçota almalıdır.