İtaliyadan sonra Azərbaycanın ən böyük ticarət tərəfdaşı sayılan Türkiyə ilə ölkəmiz arasındakı ticarət dövriyyəsi ötən il 5 milyard 842 milyon dollar olub. Bu isə Azərbaycanın ümumi ticarət dövriyyəsinin 11.1 faizini təşkil edib. Azərbaycanın ötənilki ixracının 9 faizi, idxalının 16 faizi Türkiyənin payına düşüb. 2022-ci ilin nəticələrinə əsasən, Azərbaycanın Türkiyədən ixracı 3.5 milyard dollar, idxalı isə 2.3 milyard dollar olub. Ölkəmizin Türkiyəyə ixracında əsas pay enerji sektoruna məxsusdur. Ötən il Türkiyəyə 2 milyard 208 milyon dollar dəyərində təbii qaz satılıb ki, bu da Azərbaycanın ümumi idxalının 62 faizini təşkil edib.

Azərbaycanla Türkiyənin ticarət münasibətləri ilə bağlı suallarımızı Azərbaycan-Türkiyə İş Adamları Birliyinin (ATİB) İdarə Heyətinin sədri Cemal Yanğın cavablandırıb.

- Azərbaycandakı biznes mühitini, eyni zamanda, son illər ərzində ölkəmizdə investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində görülən tədbirləri necə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbaycanın biznes mühitində baş verənləri çox müsbət qiymətləndirirəm. Son illərdə ölkədə həyata keçirilən müxtəlif islahatlar, təşkil olunan tədbirlər iş dünyası üçün çox cəlbedici mühit yaradıb. Bu islahatlar sayəsində biznesin təşkil olunma asanlığı artırılıb, investisiya imkanları şaxələndirilib və iş dünyası üçün bürokratiya azaldılıb. Xarici investorlara verilən stimullar, vergi üstünlükləri və aşağı əməliyyat xərcləri kimi amillər Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə rəqabətqabiliyyətli biznes mərkəzinə çevirib. Bundan əlavə, ölkənin strateji coğrafi mövqeyi və enerji resursları investorları cəlb edən amillərdəndir. Türkiyə ilə əməkdaşlıq potensialı da kifayət qədər böyükdür. İki ölkənin tarixi, mədəni və ticari əlaqələri iş adamlarına geniş əməkdaşlıq imkanları təklif edir. Azərbaycan və Türkiyənin iş adamları birliyi olaraq biz bu əməkdaşlığın daha da güclənməsinə və birgə layihələrin reallaşmasına tərəfdarıq. Bunun nəticəsidir ki, Azərbaycanda biznes mühitində baş verən proseslərin müsbət təsirlərini görürəm. Ölkə tərəfindən verilən stimullar, aşağı xərclər və strateji üstünlüklər investorların diqqətini cəlb edir. Bu, Azərbaycan və Türkiyə iş adamlarının əməkdaşlıq potensialını daha da artıracaq, regional və qlobal iqtisadi artıma töhfə verəcək.

Kredit zəmanətləri sahibkarların maliyyəyə çıxışını
asanlaşdıra, eyni zamanda, onların risklərini azalda bilər

- Azərbaycanda son dövrlərdə iqtisadiyyatın inkişafına səbəb ola biləcək təşviqedici startap layihələrinin həyata keçirilməsinə böyük önəm verilir. Bu baxımdan startaplara verilən dövlət dəstəyini necə dəyərləndirirsiniz? Türkiyə öz iqtisadiyyatının inkişafında bu kimi layihələrə önəm verirmi?

- Azərbaycanın iqtisadi inkişafına dəstək məqsədilə başlanmış startap layihələrinə dövlət dəstəyini çox müsbət addım kimi qiymətləndirirəm. Bu dəstək sayəsində sahibkarların yeni ideyalarını həyata keçirmələri və innovasiyalar yaratmaları qarşısındakı maneələri azaltmaq mümkündür. Bu layihələr gənc sahibkarların yaradıcılığını təşviq etməklə yanaşı, onların iş yerlərinin açılması potensialını da artırır. Türkiyə iqtisadiyyatı baxımından da oxşar yanaşmanı müşahidə edirəm. Son illərdə Türkiyə sahibkarlıq ekosistemini dəstəkləmək və innovasiyaları təşviq etmək məqsədilə müxtəlif proqramlar və təşviqlər təklif edir. Xüsusilə texnologiyaya əsaslanan sahibkarlığa investisiyalar və gənc sahibkarlara göstərilən dəstək ölkənin iqtisadi yüksəlişinə töhfə verəcək mühüm amillərdir. Startap layihələrinin dəstəklənməsi təkcə iqtisadi artımı deyil, həm də innovasiya və texnoloji inkişafı stimullaşdırır. Həm Azərbaycanın, həm də Türkiyənin bu sahədə atdığı addımlar gələcək üçün davamlı inkişafı dəstəkləyir və gənc sahibkarların potensialını üzə çıxarır.

- Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərində fəaliyyət göstərəcək sahibkarların kreditlərinə dövlət zəmanəti veriləcək. Sizcə, bu, həmin bölgədə sahibkarlığın inkişafına necə təsir göstərəcək?

- Belə kredit zəmanət sistemi Azərbaycanın erməni işğalından azad edilmiş rayonlarında sahibkarlığın inkişafına müsbət təsir göstərə bilər. Kredit zəmanətləri sahibkarların maliyyəyə çıxışını asanlaşdıra, eyni zamanda, onların risklərini azalda bilər. Bu, gənc sahibkarları həvəsləndirməyə və yeni biznes ideyalarının həyata keçirilməsi prosesini sürətləndirməyə yardım edəcək. Zəmanətli kreditlərin verilməsi yeni müəssisələrin yaradılması, mövcud müəssisələrin genişləndirilməsi və iş yerlərinin yaradılması kimi sahələrdə müsbət təsirini göstərəcək. Bu bölgələrdə fəaliyyət göstərən sahibkarlar maliyyə resurslarına daha asan çıxış təmin etməklə öz bizneslərini genişləndirə və yeni bazarlara çıxa bilərlər. Bu, regionun iqtisadi dirçəlişinə və məşğulluğun artmasına töhfə verəcək. Eyni zamanda, belə bir dəstək sistemi sahibkarlar arasında daha çox rəqabətə təkan verəcək. O, yeni ideyaların və innovativ layihələrin yaranmasına imkan verməklə, regionların iqtisadi müxtəlifliyini artıra bilər. Bu da öz növbəsində uzunmüddətli perspektivdə regionun davamlı inkişafına töhfə verəcək. Nəticədə, Azərbaycanın erməni işğalından azad edilmiş rayonlarında sahibkarlara verilən kredit zəmanətləri regionda iqtisadi inkişafa və biznesin inkişafına müsbət təsir göstərəcək. Bu dəstək sistemi gənc sahibkarların potensialını üzə çıxarmaqla regionun yenidən qurulması prosesinə töhfə verə bilər.

Zəmanətli kreditlərin verilməsi yeni müəssisələrin yaradılması,
mövcud müəssisələrin genişləndirilməsi və iş yerlərinin
yaradılması kimi sahələrdə müsbət təsirini göstərəcək

- İşğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə ATIB üzvü olan neçə türk şirkəti fəaliyyət göstərir və onlar bu bölgənin yenidən qurulmasında hansı formada iştirak edirlər?

- Türkiyə şirkətləri Azərbaycan-Türkiyə İş Adamları Birliyinin üzvü olaraq Qarabağ bölgəsinin yenidən qurulmasına müxtəlif yollarla töhfə verirlər. Bu şirkətlər şəhərlərin yenidən qurulmasında mühüm rol oynaya bilər. Töhfənin bəzi formaları bunlardır:

1. Türkiyə şirkətləri Qarabağda aparıcı infrastruktur layihələrini həyata keçirməklə yollar, körpülər, su və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulmasında iştirak edə bilərlər. Bu cür layihələr regionun həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına mühüm töhfə verə bilər.

2. Türk inşaat şirkətləri yaşayış yerləri, ticarət mərkəzləri və digər obyektlər tikərək bölgənin fiziki transformasiyasına töhfə verə bilərlər. İnvestisiyalar regionun modernləşdirilməsinə və iqtisadi dirçəlişinə dəstək ola bilər.

3. Kənd təsərrüfatı potensialı ilə zəngin olan Qarabağda müasir texnologiya və avadanlıqlara malik Türkiyə şirkətləri öz innovativ fəaliyyətləri ilə bu bölgəni özünü təmin edən kənd təsərrüfatı bazasına çevrilməsinə kömək edə bilərlər.

4. Türkiyə şirkətləri regionda təhsil və peşə təhsili sahəsində layihələr hazırlayaraq gənclərin bacarıqlarını inkişaf etdirmələrinə və onların iş dünyasına inteqrasiyasına kömək edə bilərlər. Bu, regionda kadr potensialının güclənməsinə töhfə verə bilər.

5. Türk şirkətləri bölgənin turizm potensialını qiymətləndirərək tarixi və mədəni irsin qorunması, canlandırılması üçün layihələr hazırlaya bilərlər. Bu, bölgəyə turist cəlb etməklə iqtisadi artıma töhfə verər. Türkiyə şirkətlərinin Azərbaycan-Türkiyə İş Adamları Birliyi vasitəsilə Qarabağ bölgəsinin yenidən qurulmasına töhfə verməsi bölgənin davamlı inkişafına və iqtisadi dirçəlişinə dəstək ola bilər. Bu yolla əməkdaşlıq həm Azərbaycan, həm də Türkiyə üçün müsbət strateji və iqtisadi nəticələr verər.

- Azərbaycan və Türkiyənin ticarət dövriyyəsi hansı tendensiya üzrə dəyişir və bu dövriyyə əsasən hansı sahələrin hesabına formalaşır?

- Azərbaycan və Türkiyə arasında ticarət dövriyyəsi ümumilikdə müsbət tendensiyaya malikdir. Qarşılıqlı əlaqələrin güclənməsi və əməkdaşlığın artması ilə iki ölkə arasında ticarət həcmi artır. Hər iki ölkənin enerji, tikinti, kənd təsərrüfatı məhsulları, sənaye materialları kimi müxtəlif sektorlarda ticarəti mühüm rol oynayır. Bununla belə, bəzi dövrlərdə enerji qiymətlərindəki dalğalanmalar kimi xarici amillər ticarət dövriyyəsinə təsir göstərə bilər. Enerji məhsulları Azərbaycanın ixracında mühüm yer tutduğundan enerji qiymətlərinin düşməsi ticarət balansına təsir göstərə bilər. Eyni zamanda, xüsusilə siyasi və ya iqtisadi dalğalanmaların olduğu dövrlərdə ticarət həcmindəki dalğalanmalar da müşahidə edilə bilər. Xarici asılılıq xüsusilə kənd təsərrüfatı məhsulları kimi bəzi sektorlarda ticarət balansına təsir göstərə bilər. Belə sektorlarda idxala əsaslanan struktur varsa, bu, ticarət balansına mənfi təsir göstərə bilər. Yekun olaraq qeyd edim ki, Azərbaycanla Türkiyə arasında ticarət dövriyyəsi ümumilikdə müsbət tendensiyaya malik olsa da, xarici amillərin və sektor dinamiklərinin ticarət həcminə təsir göstərə biləcəyini unutmaq olmaz. Hər iki ölkə ticarət əlaqələrini davamlı və şaxələndirilmiş şəkildə inkişaf etdirməklə ticarət balansını qoruyub saxlamağı hədəfləyə bilər.

- Azərbaycan və Türkiyə qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin həcmini 15 milyard dollara çatdırmağı hədəfləmişdi. Bu göstəriciyə çatmaq, sizcə, mümkün olacaqmı? Ümumilikdə ticarət dövriyyəsinin artırılması ilə bağlı hədəflər nələrdən ibarətdir?

- Azərbaycan və Türkiyənin qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin 15 milyard dollara çatdırmağı qarşısına məqsəd qoyması real hədəf kimi qiymətləndirilə bilər. Son illər iki ölkə arasında ticarət əlaqələri müsbət dinamika nümayiş etdirib və əməkdaşlıq sahələri genişlənib. Amma bu məqsədə çatmağın mümkün olub-olmadığını əminliklə müəyyən etmək çətindir. Bu məqsədə çatmaq üçün bir neçə amil bir araya gəlməlidir:

1. Əməkdaşlıq sahələrinin genişləndirilməsi: Ticarət həcmini artırmaq üçün iki ölkənin əməkdaşlıq sahələrini genişləndirməsi və müxtəlif sektorlarda daha çox əməkdaşlıq etməsi vacibdir.

2. İqtisadi artım: Hər iki ölkənin iqtisadi artımın davam etməsi ticarət həcminin artırılması hədəfini dəstəkləyə bilər.

3. Ticarət maneələrinin azaldılması: Ticarətdə sərbəst və aşağı maneələr ticarət həcmini artıra bilər. Bu, hökumətlərin ticarət siyasətindən və razılaşmalarından asılıdır.

4. İkitərəfli sazişlər və əməkdaşlıq: İki ölkənin ticarət həcmini artırmaq üçün ikitərəfli müqavilələr bağlamaq və əməkdaşlıq platformaları yaratmaq lazım ola bilər.

5. Xarici amillər: Qlobal iqtisadi vəziyyət, enerji qiymətləri və siyasi sabitlik kimi xarici amillər hədəfə çatmağa təsir edə bilər. Hədəf əldə edilə bilən görünsə də iqtisadi, siyasi və ticarət amillərinin mürəkkəb qarşılıqlı təsiri səbəbindən dəqiq proqnoz vermək çətindir. Bununla belə, hər iki ölkənin əməkdaşlığını gücləndirmək istəyi və ticarət həcminin artırılması istiqamətində atdıqları addımlar 15 milyard dollarlıq ticarət dövriyyəsi hədəfinə nail olmağa kömək edə bilər.

Türk texnologiya şirkətləri informasiya texnologiyaları,
telekommunikasiya və proqram təminatı
sahələrində Azərbaycan bazarına daxil ola bilərlər

- Türk iş adamlarının Azərbaycanda hansı sahələr üzrə fəaliyyətinin genişləndirilməsinə ehtiyac var və bu istiqamətdə hansı tədbirlərin görülməsi planlaşdırılır?

- Türk iş adamlarının Azərbaycanda fəaliyyət sahələrini genişləndirə bilmələri üçün müxtəlif imkanları var. Bu sahələrdə genişlənməni dəstəkləmək üçün lazım olan tədbirlər aşağıdakılar ola bilər:

1. Enerji və tikinti sektoru: Azərbaycan enerji sektorunda böyük potensiala malik ölkədir. Türkiyənin enerji şirkətləri neft, təbii qaz və bərpaolunan enerji sahələrində əməkdaşlıq edə bilərlər. İnfrastruktur layihələri və tikinti sektorunda da iş imkanları var.

2. Kənd təsərrüfatı və qida: Türkiyənin kənd təsərrüfatı şirkətləri Azərbaycanın kənd təsərrüfatı potensialından istifadə edərək kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, emalı və ixracı sahələrində fəaliyyət göstərə bilərlər. Bu sahədə texnologiya transferi və təhsil layihələri də nəzərdən keçirilə bilər.

3. Turizm və yerləşdirmə: Azərbaycanın yüksək turizm potensialı var. Türk turizm şirkətləri hotel idarəçiliyi, turların təşkili, restoran menecmenti kimi sahələrdə fəaliyyət göstərə bilərlər. Mədəni fəaliyyətlər və tarixi irsin dirçəldilməsi layihələrinin də qiymətləndirilməsi mümkündür.

4. Texnologiya və telekommunikasiya: Türk texnologiya şirkətləri informasiya texnologiyaları, telekommunikasiya və proqram təminatı sahələrində Azərbaycan bazarına daxil ola bilərlər. Texnologiya məhsulları, rəqəmsal həllər və təhsil layihələri bu sahədə əməkdaşlıq imkanları yaradır.

5. Təhsil və peşə təhsili: Türkiyə universitetləri və təhsil müəssisələri Azərbaycanda təhsil və peşə hazırlığı layihələri hazırlaya bilərlər. Ali təhsil, dil kursları və texniki təhsil kimi sahələrdə əməkdaşlıq potensialı var.

6. Sağlamlıq xidmətləri: Sağlamlıq turizmi və sağlamlıq xidmətləri sahəsində Türkiyənin səhiyyə qurumları Azərbaycanda əməkdaşlıq imkanları yarada bilərlər. Tibbi turizm, xəstəxana rəhbərliyi və sağlamlıq infrastrukturu layihələri qiymətləndirilə bilər. Görülməsi planlaşdırılan tədbirlər arasında kommersiya müqavilələrinin təşviqi, investisiya təşviqi, əməkdaşlıq platformalarının yaradılması, bürokratiya və biznesin asanlaşdırılması kimi addımlar ola bilər. Bundan əlavə, iş adamları arasında ünsiyyət və əməkdaşlığa dəstək verən tədbirlər, seminarlar və yarmarkalar da onların fəaliyyət sahələrinin genişlənməsinə kömək edir.

İlhamə İSABALAYEVA