Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə idxal zamanı əlavə dəyər vergisindən (ƏDV) azad edilmiş məhsulların Azərbaycanda satışı və satış əməliyyatlarının ƏDV-yə cəlb edilməsi, vergi uçotu və bəyannamələrin doldurulması ilə bağlı müəyyən suallar yaranır. Mövzunu “vergiler.az”ın oxucuları üçün sərbəst auditor Altay Cəfərov şərh edir.

Vergi Məcəlləsinə və digər aidiyyəti normativ hüquqi aktlara əsasən, idxalı ƏDV-dən azad edilən malların ölkədə satışı ilə bağlı aşağıdakı hallara rast gəlirik:

- bir çox malların həm idxalı, həm də satışı ƏDV-dən azad edilir;

- bəzi hallarda malların idxalı ƏDV-yə cəlb edilir, satışı ƏDV-dən azad əməliyyatlara aid edilir;

- müəyyən müddətdə malların idxalı ƏDV-yə cəlb edilir, satışı ƏDV-dən azad edilir, bir müddətdən sonra isə normativ aktlarda edilmiş dəyişikliyə əsasən həmin malların satışı da ƏDV-yə cəlb edilir;

- bu halın əksi olan əməliyyatlar da aparılır.

Göstərilən hallarda vergi ödəyiciləri ƏDV bəyannamələrini necə təqdim etməlidirlər? Həmin malların uçotu necə aparılmalıdır?

Qeyd edək ki, ilk iki hal üçün ƏDV-nin uçotu və hesabatlılıq sadədir. Vergi Məcəlləsinin 175.4.-cü maddəsində göstərilib ki, vergi ödəyicisi vergi tutulan əməliyyatlar və bu Məcəllənin 164-cü maddəsinə uyğun olaraq ƏDV-dən azad edilmiş əməliyyatlar aparırsa, ƏDV üzrə əvəzləşdirmə üçün vergi tutulan dövriyyənin ümumi dövriyyədəki xüsusi çəkisinə uyğun olaraq müəyyən edilən ƏDV-nin məbləği qəbul olunur. Vergi ödəyicisi tərəfindən ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlarla yanaşı, ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlar aparılarkən, bu əməliyyatlara aid olan mallar (işlər, xidmətlər) üzrə sənədləşdirilmiş məlumatlar əsasında ƏDV ödənilməklə və ƏDV-dən azad edilməklə mədaxil edilən malların (işlərin, xidmətlərin) ayrı-ayrılıqda uçotu aparıldığı halda, ƏDV tutulan əməliyyatlar üçün alınmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə ödənilmiş ƏDV-nin məbləği bu Məcəllənin 175.1-ci maddəsinə uyğun olaraq tam məbləğdə əvəzləşdirilir.

Göründüyü kimi, ƏDV-dən azad edilən əməliyyatlarda malların, işlərin və xidmətlərin idxalı zamanı ödənilmiş ƏDV əvəzləşdirilmir və malların, işlərin və xidmətlərin maya dəyərinə və ya xərclərə daxil edilir.

Misal 1: “AA” MMC 10.000 USD (17.000 manat) dəyərində mal idxal edib və idxal zamanı 4.000 manat ƏDV ödəyib. Həmin malların satışı Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsinə görə ƏDV-dən azaddır. Bu halda MMC 4.000 manatı əvəzləşdirməyəcək və həmin məbləği 17.000 manatlıq malların maya dəyərinə daxil edəcək.

Misal 2: “BB” MMC-nin idxal etdiyi malların idxalı da, satışı da ƏDV-dən azaddır. Bu halda heç bir əvəzləşmədən söhbət gedə bilməz və ƏDV-nin malların maya dəyərinə daxil edilməsi yolverilməzdir.

Misal 3: “AA” MMC misal 1-dəki əməliyyatları aparıb. İdxal etdiyi malların 10.000 manatlığını satıb, qalan 7.000 manatlıq hissəsini satanda normativ aktlara dəyişiklik edilib: həmin malların satışı 18% dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb edilməlidir.

Bu halda 7.000 manatlıq mallar ƏDV-yə necə cəlb olunacaq?

Məsələyə sadə hesablamalarla baxaq. “AA” MMC malları idxal etdikdən sonra satış əməliyyatı ƏDV-dən azad edildiyinə görə 4.000 manatı malların maya dəyərinə daxil edir və malların maya dəyəri 21.000 manat olur:

17.000+4.000 = 21.000 manat.

Qalan 7.000 manatın payına düşən ƏDV məbləği isə:

(4.000:17.000) x 7.000 = 1.647 manat edir.

Artıq şirkətin qalıqda qalan 7.000 manatlıq malları satılan zaman əməliyyatın xarakteri dəyişilmiş sayılır. Əvvəl ƏDV-dən azad edilmiş əməliyyat dəyişiklikdən sonra ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyat olub. Ona görə də MMC 7.000 manatlıq malı 18% dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb edərək satacaq və idxalda əvəzləşdirilməmiş 1.647 manat ƏDV-ni əvəzləşdirəcək.

Bəs MMC bunu hansı formada edəcək və bəyannamədə necə əks etdirəcək?

Vergi Məcəlləsinin 163.1-ci maddəsinə əsasən, bu maddə aşağıdakı hallarda mal göndərənin, iş görənin və xidmət göstərənin vergi tutulan əməliyyatlarına tətbiq edilir:

- əməliyyatın xarakteri dəyişdikdə;

Məcəllənin 163.2-ci maddəsində isə göstərilib ki, vergi ödəyicisi bu Məcəllənin 163.1-ci maddəsində göstərilən hallardan birinin nəticəsində:

- ƏDV üçün elektron qaimə-fakturanı vermiş və ƏDV-nin məbləğini həmin elektron qaimə-fakturada düzgün göstərməmişdirsə, yaxud

- ƏDV-nin bəyannaməsində verginin məbləğini düzgün göstərməmişdirsə, bu Məcəllənin 174.2-ci maddəsinə və ya 175.5-ci maddəsinə müvafiq surətdə dəqiqləşdirmə aparılır. Dəqiqləşdirmə qiymətləndirmə bazasında dəyişikliyin baş verdiyi hesabat dövründə aparılır.

Beləliklə, “AA” MMC 1.647 manat məbləğində ƏDV-ni dəyişiklik qüvvəyə minən ayın ƏDV bəyannaməsinin “DƏQİQLƏŞDİRİLƏN” bölməsinin 325-ci sətrində əvəzləşdirilmənin artırılması kimi qeyd edəcək. Satış olduqda isə satışa görə ƏDV-nin hesablanmasını aparacaq. Bu halda vergi orqanları tərəfindən uyğunsuzluqlar müəyyənləşdirilə bilər və bu, müvafiq açıqlamalar ilə aradan qaldırılacaq.

Misal 4: Əvvəldən ƏDV-yə cəlb edilmiş və sonradan ƏDV-dən azad edilmiş əməliyyatlar misal 3-də göstərilən düzəlişin əksinə aparılacaq. Yəni əvvəldən 4.000-1.647 = 2.353 manat ƏDV əvəzləşdirildikdə sonradan həmin malların satışı ƏDV-dən azad edildiyinə görə qalan 1.647 manat məbləğində ƏDV malların maya dəyərinə daxil edilməlidir. Bu, ƏDV bəyannaməsinin 324-cü sətrində bərpa edilən ƏDV kimi göstəriləcək.