Vergi Məcəlləsinin 96.5-ci maddəsinə əsasən hüquqi şəxsin nizamnamə kapitalındakı iştirak payı və ya səhmlər xalis aktivlərin iştirak payı və ya səhmlərə mütənasib dəyərindən yuxarı qiymətə təqdim edildikdə faktiki təqdimetmə qiyməti ilə nizamnamə kapitalındakı iştirak payının və ya səhmin nominal dəyəri arasındakı fərq, iştirak payı və ya səhmlər xalis aktivlərin iştirak payı və ya səhmlərə mütənasib dəyərindən aşağı qiymətə (güzəştli qiymətlə) təqdim edildikdə isə alğı-satqı müqaviləsinin bağlandığı tarixə xalis aktivlərin mütənasib dəyəri ilə nizamnamə kapitalındakı iştirak payının nominal dəyəri arasındakı fərq vergiyə cəlb edilən gəlirdir. İştirak payları və ya səhmlər nominal qiymətdən yuxarı qiymətə alınmışdırsa, həmin iştirak paylarının və ya səhmlərin təqdim edilməsi zamanı gəlirdən çıxılan xərclər bu aktivlərin faktiki satınalma qiyməti ilə nəzərə alınır. Mövzunu iqtisadçı ekspert İsmayıl Bağırov şərh edir. 

Vergi Məcəlləsinin 96.5-ci maddəsinin tətbiqinin əsas məqsədi hüquqi şəxsin nizamnamə kapitalındakı iştirak payı və ya səhmlər xalis aktivlərin iştirak payı və ya səhmlərə mütənasib dəyərindən həm yuxarı qiymətə, həm də aşağı qiymətə təqdim edildikdə gəlir vergisinin hesablanması qaydasını müəyyən etməkdir. Onu da qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinin 99.3.8.-ci maddəsinə əsasən, vergi ödəyicisinin aktivlərinin ilkin qiymətinin artdığını göstərən hər hansı digər gəlir (təqdim olunduğu təqdirdə) qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir sayıldığı üçün vergi ödəyicisi olan fiziki şəxs müəssisənin nizamnamə kapitalındakı iştirak payını və ya səhmlərini təqdim etdikdə əldə etdiyi gəlir 14 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur.

Vergi Məcəlləsinin 96.5-ci -cı maddəsinə uyğun olaraq müəssisənin səhmlərinin təqdim olunması zamanı 2 məqama diqqət etmək lazımdır.

1. Müəssisənin səhmlərinin dəyəri xalis aktivlərin nizamnamə kapitalındakı səhmlərə mütənasib dəyərindən yuxarı olmaqla təqdim edildikdə həmin səhmlərin təqdim olunmasından əldə edilən gəlir səhmlərin faktiki təqdim olunma dəyəri ilə nominal dəyəri arasındakı fərq kimi hesablanır.

Misal. Tutaq ki, vergi ödəyicisi olan fiziki şəxsin müəssisənin nizamnamə kapitalında payı hər birinin nominal dəyəri 200 manat olan 3 ədəd səhmdən ibarət olmaqla 600 manatdır. Müəssisənin il ərzində bölüşdürülməmiş mənfəəti 1.800 manat olub ki, nəticədə xalis aktivlərin dəyəri 2.400 manat (600 + 1.800 = 2.400) təşkil edib. 2019-cu ildə müəssisənin səhmlərindən ikisi hər birinin qiyməti 1.100 manata təqdim edilib və həmin səhmlərin vergi ödəyicisinin mülkiyyətində olma müddəti 3 (üç) ildən azdır. Bu halda fiziki şəxsin səhmlərinin təqdim edilməsindən əldə edilən gəlirlər və bu gəlirlərdən gəlir vergisi aşağıdakı kimi hesablanacaq:

Nəzərdən keçirdiyimiz misalda xalis aktivlərin səhmlərə mütənasib dəyəri 800 manatdır ( 2.400 manat/ 3 = 800 manat).

Misaldan göürdüyü kimi, 2019-cu ildə müəssisənin səhmlərindən ikisi hər birinin qiyməti 1.100 manat, yəni hər biri xalis aktivlərin nizamnamə kapitalındakı səhmlərə mütənasib dəyərindən 300 manat (1.100 – 800 = 300 ) yuxarı olmaqla təqdim edilib. Bu halda həmin səhmlərin təqdim olunmasından əldə edilən gəlir səhmlərin faktiki təqdim olunma dəyəri 1.100 manat ilə nominal dəyəri olan 200 manat arasındakı fərqdən hesablanmaqla 1.800 manat ( 1.100 manat x 2 - 200 manat x 2 = 1800 manat) olduğunu müəyyən edirik və bu gəlirdən də 252 manat ( 1800 x 14% = 252 manat) gəlir vergisi hesablanır.

2. Müəssisənin səhmlərinin dəyəri xalis aktivlərin nizamnamə kapitalındakı səhmlərə mütənasib dəyərindən aşağı olmaqla təqdim edildikdə həmin səhmlərin təqdim olunmasından əldə edilən gəlir təqdim olunan səhmlər üzrə xalis aktivlərin nizamnamə kapitalındakı səhmlərə mütənasib dəyəri ilə qeyd edilən səhmlərin nominal dəyəri arasındakı fərq kimi hesablanır.

Misal. Tutaq ki, vergi ödəyicisi olan fiziki şəxsin müəssisənin nizamnamə kapitalında payı hər birinin nominal dəyəri 100 manat olan 7 ədəd səhmdən ibarət olmaqla 700 manatdır. Müəssisənin il ərzində bölüşdürülməmiş mənfəəti 2.800 manat olub ki, nəticədə xalis aktivlərin dəyəri 3.500 manat (2.800 + 700 = 3.500 ) olub. 2019-cu ildə müəssisənin səhmlərindən beşi hər birinin qiyməti 300 manata təqdim edilib və həmin səhmlərin vergi ödəyicisinin mülkiyyətində olma müddəti 3 (üç) ildən az olub. Bu hal üçün fiziki şəxsin səhmlərinin təqdim edilməsindən əldə edilən gəlirlər və bu gəlirlərdən gəlir vergisi aşağıdakı kimi hesablanacaq:

Nəzərdən keçirdiyimiz misalda xalis aktivlərin səhmlərə mütənasib dəyəri 500 manatdır (3.500 manat/ = 500 manat ).

Misaldan göründüyü kimi, 2019-cu ildə fiziki şəxsin səhmlərindən beşi hər birinin qiyməti 300 manat, yəni hər biri xalis aktivlərin nizamnamə kapitalındakı səhmlərə mütənasib dəyərindən 200 manat (500 – 300 = 200) aşağı olmaqla təqdim edilib. Bu halda həmin səhmlərin təqdim olunmasından əldə edilən gəlir təqdim olunan səhmlər üzrə xalis aktivlərin nizamnamə kapitalındakı səhmlərə mütənasib dəyəri 500 manat ilə qeyd edilən səhmlərin nominal dəyəri olan 100 manat arasındakı fərqdən hesablanmaqla 2.000 manat ( 500 manat x 5 – 100 manat x 5 = 2.000 manat) olduğunu müəyyən edirik və bu gəlirdən də 160 manat (2.000 x 14% = 280 manat) gəlir vergisi hesablanır.

Sonda onu da qeyd edək ki, fiziki şəxs iştirak paylarını və ya səhmləri nominal qiymətindən yuxarı qiymətə aldıqda həmin iştirak paylarını və ya səhmləri təqdim edən zaman gəlirdən çıxılan xərci bu aktivlərin faktiki satınalma qiyməti olacaqdır.

Misal 3. Fərz edək ki, fiziki şəxs nominal qiyməti 700 manat olan səhmi 800 manata alıb. Bu halda fiziki şəxs bu səhmi təqdim edən zaman gəlirdən çıxılan xərci səhmin faktiki satınalma qiyməti (800 manat) olacaqdır.

Hazırladı:
Fəxriyyə İKRAMQIZI