Artqı ikinci ildir ki, evini satan vətəndaşlara əldə etdikləri gəlirdən vergi ödənişi zamanı müəyyən güzəştlər tətbiq olunur. Həmin güzəştlərlə bağlı qanunvericiliyin tələbini “vergiler.az”a iqtisadçı ekspert Anar Bayramov şərh edir.
1 yanvar 2022-ci 11 tarixdən Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliyə əsasən, vətəndaş tərəfindən yaşayış sahələri təqdim edildikdə üç güzəşt tətbiq edilir.
Birincisi, evi sökülmüş vətəndaşa gələcəkdə əmlakın təqdim olunması zamanı fərqli yanaşmanın tətbiq edilməsidir.
Vergi Məcəlləsinin 218-1.1.5.1-ci maddəsinə əlavə edilən ikinci hissəyə əsasən, fiziki şəxs sökülmüş binada yerləşən yaşayış sahəsində azı 3 təqvim ili ərzində (sökülmüş və sökülmüş binanın yerində tikilən yeni binada yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olduğu müddətlər cəmlənməklə) yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olduğu halda, sökülmüş binanın yerində tikilən yeni binadan həmin fiziki şəxsə verilən yaşayış sahəsinin təqdim edilməsinə də bu maddənin müddəaları tətbiq edilir. Bu zaman sadələşdirilmiş vergidən azadolma yerli icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilmiş və özündə yaşayış sahələrinin sökülməsini və sökülmüş yaşayış sahəsinin müqabilində yeni yaşayış sahəsinin verilməsini təsdiq edən arayış əsasında fiziki şəxsin sökülmüş yaşayış sahəsinin sahəsi həddində (artıq sahə verildiyi halda isə sökülmüş yaşayış sahəsinin 20 faizi həddində artıq sahə üzrə) tətbiq edilir. Dəyişiklikdə məqsəd odur ki, uzun müddət bir ünvanda qeydiyyatda olan şəxsin evinin sökülməsi nəticəsində yeni ünvanda qeydiyyat tarixinin yenidən başlaması vətəndaşın ziyanına olardı. Çünki Vergi Məcəlləsinin 150.1.9-cu maddəsinə əsasən, vətəndaş tərəfindən daşınmaz əmlakın satılması zamanı güzəşt əldə etmək üçün fiziki şəxs azı 3 təqvim ili ərzində yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olmalıdır.
Misal 1: 10 ildir ki, qeydiyyatda olduğu evin sökülməsi nəticəsində ev sahibinə həmin ərazidə yeni tikilən binada yaşayış sahəsi verilir.
Vətəndaş həmin yaşayış sahəsini 1 ildən sonra satmaq istəsə, o zaman yerli icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilmiş və özündə yaşayış sahələrinin sökülməsini və sökülmüş yaşayış sahəsinin müqabilində yeni yaşayış sahəsinin verilməsini təsdiq edən arayışı təqdim etməlidir.
Maddədə diqqət çəkən məqamlardan biri də, yaşayış sahəsinin sahəsi ilə bağlıdır. Vətəndaşın sökülən evdə yaşayış sahəsi 50 kvadrat metrdirsə, o zaman sökülmüş evinin əvəzində təqdim edilən evin 60 kvadrat metr (50 kvadrat metr (sökülən yaşayış sahəsi) -10 kvadrat metr (sökülən sahənin 20 faizi həcmində artıq sahə)) sahəsi qədər güzəşt tətbiq edilir.
İkincisi, vətəndaşın 3 il qeydiyyatda olmadığı, amma yaşadığı yaşayış sahəsi üzrə güzəştin tətbiq edilməsidir. Vergi Məcəlləsinə əlavə edilən 218-1.1.5.1-1-ci maddəyə əsasən, fiziki şəxsin mülkiyyətində (o cümlədən ər və arvadın ümumi birgə mülkiyyətində) yalnız bir yaşayış sahəsi olduğu halda şəxsin həmin yaşayış sahəsi üzrə qeydiyyatının olub-olmamasından asılı olmayaraq, azı 3 təqvim ili ərzində həmin yaşayış sahəsində yaşamasını təsdiq edən sənədlər (kommunal xidmətləri göstərən təşkilatlar tərəfindən şəxsin həmin ünvanda abonent kimi qeydiyyatda olmasını təsdiq edən arayışlar) olduğu halda həmin yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi zamanı sadələşdirilmiş vergi üzrə güzəşt tətbiq edilir.
Qeyd etdiyimiz kimi, Vergi Məcəlləsinin 150.1.9-cu maddəsinə əsasən, vətəndaş tərəfindən daşınmaz əmlakın satılması zamanı fiziki şəxsin azı 3 təqvim ili ərzində yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olduğu halda ona güzəşt tətbiq edilir.
Vergi Məcəlləsinə əlavə edilən 218-1.1.5.1-1-ci maddədə isə fiziki şəxs qeydiyyatda olmasa da, azı 3 təqvim ili ərzində həmin yaşayış sahəsində yaşamasını təsdiq edən sənədlərə malikdir. Bu halda fiziki şəxsin mülkiyyətində (o cümlədən ər və arvadın birgə mülkiyyətində) yalnız bir yaşayış sahəsinin olması şərtinə diqqət yetiriləcək. Əgər hər iki şərt ödənilərsə, o zaman yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi zamanı sadələşdirilmiş vergi üzrə güzəşt tətbiq olunur.
Misal 2: Vətəndaş 5 ildir yaşadığı evə qeydiyyata düşməyib. Vətəndaş həmin ünvanda yaşadığı dövrdə kommunal xidmətlərlə (elektrik eneriisi, təbii qaz, içməli su və sair) bağlı təqdim edilən bildirişlər üzrə ödənişləri həyata keçirib. Əmlakın satışını həyata keçirdikdə, vətəndaş kommunal xidmətləri göstərən təşkilatlar tərəfindən şəxsin həmin ünvanda abonent kimi qeydiyyatda olmasını təsdiq edən arayışları təqdim etdiyi halda həmin yaşayış sahələsinin təqdim edilməsi zamanı sadələşdirilmiş vergi üzrə güzəşt tətbiq ediləcək. Yaşayış sahəsini təqdim edən vətəndaşın özünün və ya həyat yoldaşının (birgə mülkiyyətdə olan) adına başqa yaşayış sahəsi olduğu müəyyən edilməsi də mümkündür. Bu halda vətəndaşa təqdim edilən vergi güzəşti öz qüvvəsini itirmiş olacaq.
Üçüncü hal isə, vətəndaşın dövlət orqanlarına əvəzsiz olaraq verdiyi əmlaklarla bağlıdır.
Vergi Məcəlləsinin 150.1.9-cu maddəsinin tələblərinə əsasən, fiziki şəxslər tərəfindən torpaq, yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi üzrə müqavilələri təsdiq edən notarius ödəmə mənbəyində vergi tutmağa borcludur.
Vergi Məcəlləsinin 144.1.4-cü maddəsinə edilən əlavəyə əsasən, 1 yanvar 2022-ci ildən vergi ödəyiciləri tərəfindən daşınmaz əmlakın, habelə əmlak kompleksi şəklində müəssisələrin dövlət orqanlarına (qurumlarına) əvəzsiz olaraq verilməsi onların gəliri hesab edilməyəcək.
O səbəbdən də fiziki şəxslər tərəfindən dövlət qurumlarına əvəzsiz verilən daşınmaz əmlakın təqdim edilməsi istisna hal kimi nəzərə alınacaq. Vergi Məcəlləsinin 150.1.9-cu maddəsində 144.1.4-cü maddəyə istinadın səbəbi də verginin hesablanmasında istisna halının nəzərdə tutulmasıdır.
Mənbə: Anar Bayramov: “Vergi uçotu” kitabı