2018-ci ilin sonlarından etibarən İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu tərəfindən tətbiqinə başlanılan kredit zəmanət mexanizmi sahibkarlıq subyektlərinin maliyyə vəsaitlərinə çıxışının genişləndirilməsinə, banklar tərəfindən yüksək keyfiyyətli kredit portfelinin formalaşdırılmasına və ölkədə iqtisadi aktivliyin artırılmasına xidmət edir. Qeyd olunan mexanizm müvəkkil banklarla fond arasında risklərin səmərəli şəkildə bölüşdürülməsi hesabına bankları kiçik və orta sahibkarların kreditləşdirilməsinə stimullaşdırır. Eyni zamanda, təminat səviyyəsi qənaətbəxş səviyyədə olmayan sahibkarların kredit resurslarına çıxışını təmin edir və faiz subsidiyaları vasitəsilə sahibkarların kredit yükünü azaldaraq onların fəaliyyətini dəstəkləyir.
İpoteka və Kredit Zəmanət Fondundan bildirilib ki, mexanizm tətbiq edilərkən fond tərəfindən digər qabaqcıl ölkələrin kredit zəmanət sahəsində mütərəqqi təcrübələri öyrənilib, beynəlxalq maliyyə institutlarının tövsiyələri, habelə ölkəmizin mövcud iqtisadi reallıqları və xüsusiyyətləri nəzərə alınıb. Ötən dövr ərzində zəmanətlərin verilməsi prosesinin təkmilləşdirilməsi və səmərəliliyinin artırılması üçün mütəmadi olaraq təhlillər aparılıb, sahibkarlar arasında sorğular keçirilib, müvəkkil banklarla qarşılıqlı müzakirələr olub, mexanizmin genişlənməsi ilə bağlı maneə və çətinliklər dərindən öyrənilib. Aparılmış təhlillərin nəticəsi olaraq, sahibkarların ehtiyacları və bankların təklifləri nəzərə alınaraq mərhələli şəkildə aşağıdakı əlavə və dəyişikliklər edilib:
- mövcud zəmanət mexanizmi çərçivəsində fond tərəfindən təminatlı kreditlərlə yanaşı, ümumiyyətlə tam təminatsız kreditlərə də zəmanət və faiz subsidiyalarının verilməsi təmin edilib;
- əsasən kiçik sahibkarlar üçün 100 min manatadək kreditlər üzrə müvəkkil bankların təhlili və qərarı əsasında, əlavə maliyyə sənədləri tələb olunmadan zəmanətlərin verilməsi mexanizmi yaradılıb;
- orta sahibkarlıq subyektlərinin ehtiyaclarını nəzərə alaraq, 500 min manatadək kreditlər üzrə zəmanətlərin verilməsi ilə bağlı qiymətləndirmə prosesinin sadələşdirilməsi və sürətləndirilməsi üçün tələb olunan sənədlərin siyahısı minimal səviyyəyə endirilib;
- sistem çərçivəsində qısamüddətli (maksimum 6 aylıq) sahibkarlıq kreditlərinə zəmanətlərin verilməsi üzrə yeni mexanizm formalaşdırılıb;
- zəmanət üçün müvəkkil banklardan alınan komissiya haqları minimal hədlərə endirilib.
Kredit zəmanət sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi və faiz subsidiyası mexanizminin effektivliyinin artırılması məqsədilə Prezident İlham Əliyevin 2020-ci il 7 may tarixli Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında” 2017-ci il 29 noyabr tarixli Fərmanına dəyişikliklər edilib. Bankların risklərinin daha çox hissəsinin fond tərəfindən öz üzərinə götürülməsi və onların kreditləşmə fəaliyyətini stimullaşdırmaq məqsədilə Fərmanla aşağıdakı dəyişikliklər edilib:
- bir kredit üzrə zəmanətin kreditə nisbətinin yuxarı həddi 75 faizdən 85 faizədək artırılıb;
- fond tərəfindən banklara zəmanət ödənişləri üzrə 7 faizlik hədd 10 faizədək yüksəldilib;
- zəmanət üzrə müraciətlərə baxılmağa görə birdəfəlik xidmət haqqı və zəmanət, o cümlədən faiz subsidiyası limitlərinin istifadəsi ilə bağlı cərimə və məhdudiyyətlər ləğv olunub.
Qeyd olunanlarla yanaşı, kreditlər üzrə faiz subsidiyalarının ayrılmasının daha da sadələşdirilməsi və xüsusilə ixracatla məşğul olan sahibkarların dəstəklənməsi məqsədilə investisiya təşviqi sənədi almış və ya cari ildə ixrac təşviqi ödənilmiş sahibkara ayrılan kreditlər üçün faiz subsidiyası kreditin müddətindən asılı olmayaraq 10 faiz müəyyən edilib.
Görülmüş işlər nəticəsində bu günə mexanizm çərçivəsində Fondun zəmanəti ilə müvəkkil banklar tərəfindən sahibkarlara 91 milyon manatdan çox kredit ayrılıb və həmin kreditlər üzrə faiz subsidiyalarının hesablanmış məbləği 12,2 milyon manatdan artıq məbləğdə nəzərdə tutulub. Zəmanət verilmiş kreditlərin orta müddəti 30 ay təşkil edir, kreditlər üzrə subsidiya hesabına borcalanlar tərəfindən ödəniləcək faizlərin həcmi isə 6 faizə enib. Bu kreditlər vasitəsilə biznes layihələrinin maliyyələşməsi hesabına 1500-dən çox yeni iş yerinin açılması təmin ediləcək. Zəmanət verilmiş kreditlər əsasən qida sənayesi məhsullarının istehsalı, kənd təsərrüfatı, ticarət xidmətləri, maşın və avadanlıq istehsalı, eləcə də digər sənaye məhsullarının istehsalı və emalı sahələrinə təqdim olunub.
Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, sahibkarlıq kreditlərinin risk səviyyəsinin yüksək olmasına baxmayaraq, bu günədək fond tərəfindən zəmanət verilmiş kreditlər üzrə defolt halları qeydə alınmayıb. Bu isə, öz növbəsində, fond tərəfindən kredit müraciətlərinin qiymətləndirilməsi mexanizminin müvəffəqiyyətlə tətbiq edildiyinin göstəricisidir.
Koronavirus pandemiyası ilə bağlı yaranmış vəziyyətlə əlaqədar ötən müddət ərzində fond tərəfindən sahibkarlıq kreditləri üzrə restrukturizasiya müraciətlərinə də baxılıb və bu günə müraciət edilən 6 sahibkarlıq krediti üzrə restrukturizasiya həyata keçirilib.
Mexanizmin təkmilləşdirilməsi sahəsində növbəti mərhələdə xüsusilə mikro və kiçik sahibkarlıq subyektlərinin maliyyə resurslarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsi, habelə banklarla yanaşı, digər maliyyə-kredit təşkilatlarının da (bank olmayan kredit təşkilatları, lizinq şirkətləri və sair) kredit zəmanət mexanizmindən faydalanması üçün məqsədyönlü işlər davam etdirilir. Bu tədbirlərin müvafiq dövlət qurumları və beynəlxalq maliyyə təşkilatları ilə birlikdə həyata keçirilməsi planlaşdırılır.
Qeyd olunanlarla yanaşı, fond tərəfindən zəmanətlərin verilməsi prosesinin avtomatlaşdırılması üzrə işlər artıq tamamlanıb və elektron sistemin növbəti aydan tam istifadəyə verilməsi nəzərdə tutur. Avtomatlaşmanın tətbiqi kredit zəmanətləri ilə bağlı proseslərin əlavə sənədlər tələb olunmadan və sürətli aparılmasına, mexanizmin əlçatanlığının daha da artırılmasına və sahibkarlara xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsinə zəmin yaradacaq.