Parlamentdə birinci oxunuşda qəbul edilmiş 2020-ci ilin dövlət büdcəsi paketinə daxil olan Vergi Məcəlləsinə dəyişiklikər layihəsində yeniliklərdən biri də sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinin hüquqlarının müəyyən edilməsi ilə bağlıdır. Bu məsələ son bir ildə xüsusilə aktual olub. 2019-cu il yanvarın 1-dən qüvvədə olan qanunvericiliklə bağlı ən çox müzakirə olunan məsələlərdən biri də pərakəndə satış fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyicisinin elektron qaimə-faktura təqdim etdiyi halda sadələşdirilmiş vergi ödəyicisinin hüququnun itirilib-itirilməməsi idi.
İqtisadçı ekspert Anar Bayramov 2020-ci ildən Məcəlləyə təklif edilən dəyişikliyi pərakəndə satış fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyicilərin xeyrinə olan hal kimi qiymətləndirib. Onun sözlərinə görə, Məcəlləyə əlavə kimi təklif olunmuş 218.6.1-ci maddəyə əsasən, pərakəndə satış qaydasında malların təqdim edilməsini həyata keçirən vergi ödəyicisi eyni zamanda topdansatış qaydasında malların satışını həyata keçirdikdə, rüb ərzində elektron qaimə-faktura ilə rəsmiləşdirilməli olan əməliyyatların həcmi ümumi ticarət əməliyyatlarının (satışdankənar gəlirlər istisna olmaqla) həcminin 30 faizindən çox olmadıqda sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ saxlayır.
Misal 1. Tutaq ki, fiziki və ya hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisinin 2020-ci 1-ci rübü ərzində göstərdiyi sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı təqdim etdiyi malların ümümi məbləği 42.000 manatdır. Amma o, rüb ərzində cəmi 7.800 manatlıq malı vergi ödəyicisinə elektron qaimə-fakura ilə təqdim edib. Elektron qaimə-faktura ilə təqdim edilən malın xüsusi çəki 18,57 faiz ((7.800 manat/42.000) manat x 100%) olduğu üçün vergi ödəyicisi məcburi olaraq gəlir (mənfəət) vergisi ödəyicisi olmur və sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi 2 faiz vergi dərəcəsi ilə sadələşdirilmiş vergi ödəyir.
Misal 2. Tutaq ki, fiziki vəya hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisinin 2020-ci 1-ci rübü ərzində təqdim etdiyi malların ümümi məbləği 40.000 manatdır. Amma o, rüb ərzində cəmi 15.000 manatlıq malı vergi ödəyicisi olan hüquqi və ya fiziki şəxsə elektron qaimə-faktura ilə təqdim edib. Elektron qaimə-faktura ilə təqdim olunan malların xüsusi çəki 37,50 faiz ((15.000 manat/40.000) manat x 100%) olduğu üçün vergi ödəyicisi sadələşdirilmiş vergi ödəyici olmaq hüququnu itirir və o, məcburi olaraq gəlir (mənfəət) vergi ödəyicisi kimi qeydiyyata alınmalıdır.
A.Bayramov Vergi Məcəlləsinə təklif edilən 218.6.2-ci maddəni də vergi ödəyicilərinin xeyrinə atılan addım kimi dəyərləndirib: "Həmin əlavəyə əsasən, vergi ödəyicisi kimi vergi orqanında uçotda olmayan şəxslərə (əhaliyə) göstərilən xidmətlərdən başqa, xidmətlərin göstərilməsini həyata keçirən şəxslər tərəfindən əhaliyə xidmətlə yanaşı, hüquqi şəxslərə və vergi ödəyicisi kimi vergi orqanında uçotda olan fiziki şəxslərə xidmətlərin göstərilməsi həyata keçirilirsə, rüb ərzində elektron qaimə-faktura ilə rəsmiləşdirilməli olan əməliyyatların həcmi xidmətlərin göstərilməsi üzrə ümumi əməliyyatların (satışdankənar gəlirlər istisna olmaqla) həcminin 30 faizindən çox olmadıqda sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ saxlanılır.
Misal 3. Tutaq ki, fiziki və ya hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisinin 2020-ci 1-ci rübü ərzində göstərdiyi sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı xidmətin ümümi məbləği 30.000 manatdır. Amma o, rüb ərzində vergi ödəyicisi olan hüquqi və ya fiziki şəxsə cəmi 8.000 manatlıq xidmət göstərib. Bu cür xidmətlərin xüsusi çəki 26,67 faiz ((8.000 manat/30.000) manat x 100%) olduğu üçün vergi ödəyicisi məcburi olaraq sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi 2 faiz vergi dərəcəsi ilə vergi ödəyəcək".
Əgər xidmət sektorunda fəaliyyət göstərən şəxslərləri vergi ödəyicisi olan hüquqi və ya fiziki şəxslərə göstərdiyi xidmətlərin ümumi gəlirdəki xüsusi çəkisi 30 faizdən çox olarsa, onlar gəlir vergisi ödəyicisi kimi qydiyyata alınacaqlar.
Misal 4: Tutaq ki, fiziki və ya hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisi 2020-ci 1-ci rübü ərzində göstərdiyi xidmətin ümümi məbləği 20.000 manatdır. Amma o, rüb ərzində vergi ödəyicisi olan hüquqi və ya fiziki şəxslərə cəmi 7.500 manatlıq xidmət göstərib. Bu cür xidmətlərin ümumi gəlirdə xüsusi çəki 37,50 faiz ((7.500 manat/20.000) manat x 100%) olduğu üçün vergi ödəyicisi sadələşdirilmiş vergi ödəyici olmaq hüququnu itirir və məcburi olaraq gəlir (mənfəət) vergi ödəyicisi kimi qeydiyyata alınmalıdır.
Fərqanə ALLAHVERDİQIZI