- Samir müəllim, bildiyiniz kimi, bu gün ekoturizm böyük qlobal tendensiyadır. Bu, pandemiyadan sonrakı dövrdə xüsusilə aktuallaşıb. Azərbaycanda ekoturizmin inkişafı hansı səviyyədədir?
- Bəli, həqiqətən də ekoloji turizm qlobal tendensiyaya çevrilib. Ekoturizmi müstəqil turizm məkanı kimi formalaşdırmaq üçün ilk cəhdlər hələ 1980-ci illərdə olub. Ekoturizm termini ilk dəfə meksikalı ekoloq Seballos-Lascurine tərəfindən istifadə edilmişdir. Bir tərəfdən, ekoturizmin təşviqi "rahatlıq kultu"ndan imtinanı nəzərdə tutur, digər tərəfdən isə, təbiətlə daha sıx ünsiyyət prosesində mənəvi zənginləşmə, ətraf mühitin mühafizəsi proseslərinə, habelə təbii və mədəni irslərə birbaşa cəlb olunma kimi digər dəyərlərlə tanışlığı nəzərdə tutur. Ölkəmizdə ekoturizm inkişaf edir, ildən-ilə bu istiqamətdə maariflənirik. Bu seqmentdə iqtisadi, sosial və ya ictimai fəaliyyət göstərmək niyyətində olan müəssisələr formalaşır və ekoturistlərin sayı da artır.
Məhz bu inkişaf dalğasında regionda və xüsusən də ölkədə ekoturizmin inkişafını proqnozlaşdıraraq 2019-cu ildə Azərbaycan Ekoturizm Assosiasiyasını yaratdıq və 2021-ci ildə Qeyri-Hökumət Təşkilat (QHT) kimi müvafiq qeydiyyatdan keçdik.
Ekoturizmin inkişafında əsas yük və məsuliyyət Milli Parkların
üzərinə düşür, çünki bu yerlər ekoturistlər üçün ən maraqlı ərazilərdir
- Ölkəmizdə ekoturizmin daha da inkişafı üçün hansı tədbirlər həyata keçirilir?
- Ölkədə xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri olan 10 Milli Park var ki, onların ümumi sahəsi bütün ölkə ərazisinin təxminən 5%-ni təşkil edir. Ətraf mühitin mühafizəsi və ondan daha səmərəli istifadə etməklə yanaşı, nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvan növlərinin qorunması Milli Parkların yaradılmasının əsas məqsədlərindən biridir. Ekoturizmin inkişafında əsas yük və məsuliyyət Milli Parkların üzərinə düşür, çünki bu yerlər ekoturistlər üçün ən maraqlı ərazilərdir, ölkənin sərvəti olan təbii və mədəniyyət nümunələri şəklində görkəmli turizm ehtiyatlarına malikdir. Milli Parkların hər biri ekoturistlər üçün unudulmaz təcrübə yarada biləcək unikal xüsusiyyətlərə malikdir.
Əgər dünyanın ekoturizm istiqamətlərinin ən yaxşı nümunələrinə əsaslanaraq hər şeyi düzgün planlaşdıra bilsək, davamlı inkişaf öhdəliyində ifadə olunan ekoturizmin əsl məqsədlərinə nail olacağıq.
Bundan əlavə, öz orijinallığı, mədəni koloriti, zəngin irsi, etnomədəni xüsusiyyətləri ilə seçilən destinasiyalar var ki, bu da ekoturizm üçün bir növ resurs bazasıdır. Son illər dövlət ölkənin mədəni irsinin qorunub saxlanması, bərpası və inkişafına daha çox diqqət yetirir. Bu cür dəyişiklikləri praktiki olaraq bütün dünyada görürük və bu, müasir dünyanın ictimai-siyasi həyatındakı tendensiyalardan biridir. Bu yaxınlarda əcnəbi qonaqla ziyarət etdiyim Şəki, İsmayıllı, Şamaxı, Abşeron yarımadasındakı mədəni irs obyektlərinin gözəlliyi, onlara göstərilən diqqət məni heyran etdi.
- Ekoturizmin hansı istiqamətləri bugün daha fəal inkişaf edir?
- Ekoturizm bəzən kütləvi turizmə qarşı çıxır, daha elitist, eksklüziv, məhdud və fərdi hesab olunur. Mən bununla razı deyiləm. Təbii ki, ekoturizmin təşkilində ekoturistlərin motivasiyası və onların sayının tənzimlənməsi mühüm rol oynayır. Bütün hallarda ekoturizm fəaliyyətinin ekoloji, iqtisadi və sosial təsiri əhəmiyyətli olmalıdır.
Son illərdə bəşəriyyət tərəfindən çox şey yenidən düşünülmüş, insanların prioritetləri və dəyərləri dəyişmişdir. Bu, əlbəttə ki, səyahətə də aiddir. Booking.com, Expedia.Group və American Express tərəfindən aparılan araşdırmaların nəticələrinə əsasən məlum olub ki, 2023-cü ilin trendlərindən biri də “rəqəmsal detoks” trendidir. Davamlı xəbər axını və onlayn rejim narahatlıq və stress yaradır. Buna görə də, internetsiz otellər təcrübəsi populyarlaşdı. American Express Travel-in 2023-cü il Qlobal Səyahət Trendləri Hesabatında qeyd edilib ki, respondentlərin 73%-i fiziki, əqli və emosional sağlamlıqlarını yaxşılaşdırmaq üçün səyahət etməyi planlaşdırır.
Expedia-nın respondentlərinin 90%-i səyahətlərini planlaşdırarkən davamlılığı nəzərə alır. Bu gün turistlər “ekoloji təmiz” fəlsəfə ilə səyahət etməyi seçirlər və planetin rifahı üçün öz rahatlıqlarını qurban verməyə hazırdırlar.
Biz həmçinin ekoturizmin müəyyən sahələrinin (qastroturizm, etnoturizm, enoturizm, ekstremal turizm) inkişafına təkan verən müxtəlif festivalların keçirilməsini müşahidə edirik.
Eyni zamanda alpinizm və qayayadırmanma fəal şəkildə inkişaf edir. Bu, çox sevindirici haldır, çünki alpinistlər təbii sərvətlərin qorunmasına öz töhfələrini verir, eyni zamanda, gəncləri sağlam həyat tərzində inkişaf edirlər.
2023-cü il Qlobal Səyahət Trendləri Hesabatında qeyd edilib ki,
respondentlərin 73%-i fiziki, əqli və emosional sağlamlıqlarını
yaxşılaşdırmaq üçün səyahət etməyi planlaşdırır
- Azərbaycanın hansı görməli məkanlarının ekoturizm proqramına daxil edilməsi planlaşdırılır?
- Bu suala konkret cavab verə bilmərəm. Bu, dövlət orqanlarının səlahiyyətindədir. Yalnız onu qeyd edə bilərəm ki, bu, tarixçilərin, kulturoloqların, arxeoloqların, etnoqrafların, ekoloqların, memarların, sənətşünasların cəlb olunduğu mürəkkəb bir işdir. Azərbaycan Ekoturizm Assosiasiyası sadalanan sahələrin peşəkarları ilə sıx əməkdaşlıq edir, lakin bütün bu işlər bir ictimai təşkilatın səlahiyyətindən kənarda qalır.
Keçən il Bakıxanov kəndində yerləşən Kühül dağında ərazinin təmizlənməsi, köhnəlmiş alpinist avadanlıqlarının yeni sertifikatlı və təhlükəsiz avadanlıq ilə əvəz edilməsi, ictimaiyyətin diqqətini bu əraziyə cəlb etmək üçün ekoloji aksiya keçirdik. Məqsədimiz bu təbii və tarixi obyektin Bakı turizm klasterinin marşrutlarına daxil edilməsinə töhfə verməkdir. Bu işdə bizə Təbii Sərvətlər və Ekologiya Nazirliyi və Dövlət Turizm Agentliyi dəstək verdi, ekoturizm könüllüləri bizə çox kömək etdilər.
- İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə həm aqro və ekoturizm sahəsində, həm də kreativ sənayedə böyük potensial var. Bu istiqamətlərin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı hansı planlar var?
- Son 2 il ərzində mütəxəssislərimiz dəfələrlə işğaldan azad edilmiş ərazilərə səfər edərək ekoloji kampaniyada iştirak edib, turizm ehtiyatlarını nəzərdən keçiriblər. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Xocavənd rayonunun Tuğ kəndinin tarixi ərazisi “Tuğ” Dövlət Tarix-Memarlıq və Təbiət Qoruğu elan edilib. Azərbaycan xalqının böyük keçmişini təcəssüm etdirən tarixi yaşayış məntəqələrindən biri də Qafqaz Albaniyasının qədim irsinə aid mədəniyyət abidələrinin yerləşdiyi Tuğ kəndidir. Burada Qarabağ bölgəsinin ənənəvi memarlıq üslubuna xas dekorativ elementlərlə bəzədilmiş yaşayış binaları, bulaqüstü tikililər, sinə tipli qəbirlər və məbədlər var. Tuğ kəndi həm də zəngin təbii potensiala və ekoloji ehtiyatlara malikdir. Kəndin Şuşa şəhərinə aparan Qələbə yolunun üzərində yerləşməsi onun turizm baxımından inkişaf perspektivlərini genişləndirir.
Qarabağın bütün ərazisində böyük ekoturizm potensialı var. Qeyd edək ki, bu diyar həm də mineral bulaqlarla zəngindir ki, bu da balneoloji və müalicəvi turizmin inkişafına daha bir imkan yaradır.
Fikrimizcə, hər hansı intensiv turizm fəaliyyətindən danışmaq hələ tezdir, çünki ilk növbədə müvafiq infrastruktur yaradılmalı, ərazilərin minalardan təmizlənməsi, kənd təsərrüfatının dirçəldilməsi işləri başa çatdırılmalıdır. Amma biz Qarabağın turizm ehtiyatlarını öyrənmək üçün tədqiqat işlərini planlaşdırmalı və aparmalıyıq.
Biznes icmalarının ekoturizm xidmətlərinə sərmayə
qoyuluşuna və həyata keçirilməsinə cəlb edilməsi vacibdir
- Azərbaycanda ekoturizmin təbliğinə və inkişafına mane olan hansı problemləri qeyd edə bilərsiniz?
- Ekoturizm davamlılıq prinsiplərinə əsaslanır və ölkənin Milli Parklarının əsas preroqatividir. Azərbaycanın Milli Parklarında ekoturizmin inkişafı ardıcıl strategiyanı və bu ərazilərdə rekreasiya fəaliyyətinin ciddi tənzimlənməsini tələb edir. Biznes icmalarının ekoturizm xidmətlərinə sərmayə qoyuluşuna və həyata keçirilməsinə cəlb edilməsi vacibdir.
Bundan əlavə, insanlar səyahət xidmətlərini seçərkən və bron edərkən internetdən və müxtəlif mobil qadcetlərdən istifadə etməkdə xeyli fəallaşıblar, diqqətini ani messencerlərdəki çatlara, sosial şəbəkələrə, rəy saytlarına və nüfuzlu bloqçuların və səyahətçilərin rəylərinə yönəldiblər. Bizdə hələ də funksional proqramlar və veb-saytlarımız yoxdur ki, səyahət edənlər xidmətlər bron edə, ərazini gəzə, turist avadanlıqlarını icarəyə götürə və ya ala bilsin, təbiət və mədəniyyət obyektlərinin əraziləri ilə bağlı qaydalarla tanış ola və onlayn ödənişlər edə bilsin. Gəncləri aktiv istirahətə həvəsləndirmək üçün turist kartlarının tətbiqi təcrübəsi var. Bu sxem digər vətəndaş qruplarına da şamil edilə bilər. Bu mexanizmin mahiyyəti turist səfərlərinin subsidiyalaşdırılması və bununla da ekoturizm fəaliyyətinin inkişafına təkan vermək və bu sahədə biznesə marağı artırmaqdır.
Azərbaycan Ekoturizm Assosiasiyası ölkəyə ekoloji turizm sahəsində beynəlxalq sertifikatların cəlb edilməsi istiqamətində iş aparır. Əminik ki, zaman keçdikcə biz ekoloji mədəniyyəti, o cümlədən turizm sənayesi nümayəndələri arasında təkmilləşdirə, qabaqcıl təcrübələrdən istifadə edərək onları milli qanunvericiliyə inteqrasiya edə biləcəyik. Ümid edirəm ki, ekoturizm tezliklə Azərbaycanın daha bir üstünlüyü olacaq, turizm fəaliyyətinin mühüm sahəsinə çevrilərək ölkə iqtisadiyyatına ciddi töhfə verəcək.
Tamilla MƏMMƏDOVA