Səhmlərin alğı-satqısı zamanı verginin hesablanması

Vergi Məcəlləsinə edilmiş son dəyişikliyə qədər hüquqi şəxsin iştirakçısının paylarının (səhmlərinin) nominal dəyərə alğı-satqısı zamanı müəssisənin xalis aktivlərinin dəyəri ilə nominal dəyəri arasındakı fərqdən vergilərin hesablanması hallarına rast gəlinirdi. Məcəlləyə əlavə edilmiş 96.5-ci və 104.6-cı maddələr bu məsələnin həlli baxımından ciddi əhəmiyyət daşıyır.

Vergi hüququ üzrə ekspert, Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü Sirac Piriyev mövzunu şərh edərkən konkret misallar əsasında mühüm məqamlara aydınlıq gətirib. Qeyd edib ki, şirkət təsisçilərinin iştirak paylarının və ya səhmlərinin alğı-satqısı zamanı vergitutma həyata keçirilərkən nizamnamə kapitalı, balansda olan əmlakların, xalis aktivlərin dəyəri kimi vacib amillər əsas götürülür. Məsələn, tutaq ki, rezident "A" MMC-nin nizamnamə kapitalı nominal dəyəri 10 manat olan 1 paydan ibarətdir, balansında isə 50.000 manat dəyərində daşınmaz əmlak var.

"A" MMC-nin iştirakçısı həmin payını "B"yə (hüquqi və ya fiziki şəxsə) satdığı zaman bəzən vergi orqanları "A"nın balansında olan daşınmaz əmlakın dəyəri ilə nizamnamə kapitalındakı payların nominal dəyəri arasındakı fərqi (50.000 – 10 = 49.990) vergiyə cəlb edilən gəlir kimi qiymətləndirirdilər. Qanunvericilikdə belə vergitutma obyekti əks olunmadığı üçün bir çox hallarda mübahisələr yaranırdı. Təqdimetmə zamanı müəssisənin balansında olan əmlak deyil, iştirakçının payı təqdim olunurdu. Əks halda, dövlət reyestrində həmin payla yanaşı, daşınmaz əmlakın mülkiyyətçisinin dəyişməsi də qeydiyyata alınmalı idi. Müəssisə tərəfindən həmin aktiv təqdim edilmədiyi üçün həmin müəssisənin balansında qalırdı. Yəni hüquqi şəxsin təsisçilərinin dəyişməsi (təsis payının təqdim edilməsi) həmin hüquqi şəxs üçün vergi öhdəliyi yaratmırdı. Yalnız payını satan təsisçi qeyri-rezident olduqda payın satışından gəlir Azərbaycan mənbəyindən gəlir kimi ödəmə mənbəyində 10 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb oluna bilərdi. Belə mübahisələr məhkəmə müstəvisində araşdırılan zaman da payın alğı-satqısında notariusun depozit hesabına ödənilən məbləğin əsasən nominal dəyərə mütənasib olması müəyyən edildiyi üçün, əsasən, vergi ödəyicilərinin xeyrinə yekunlaşırdı. Yalnız depozit hesaba ödənilən məbləğ nominal dəyərdən artıq olduğu halda, həmin fərqdən vergiyə cəlb edilən gəlir (mənfəət) formalaşa bilərdi.

Payların (səhmlərin) xalis aktivlərin iştirak payına və ya səhmlərə
mütənasib dəyərindən yuxarı və ya aşağı qiymətə təqdim olunması
hallarında vergilərin hesablanmasının fərqli qaydaları müəyyən edilib

Məcəlləyə əlavə edilmiş 96.5-ci və 104.6-ci maddələrlə vergi qanunvericiliyinə "kapital" anlayışı, "xalis aktivlərin dəyəri" ifadəsi gətirilib. Bununla da yuxarıda göstərilən qaydada alğı-satqı əməliyyatlarında vergitutmanın yeni qaydası müəyyən edilib. Həmin maddənin məzmunu bundan ibarətdir ki, hüquqi şəxsin nizamnamə kapitalındakı iştirak payı və ya səhmlər xalis aktivlərin iştirak payı və ya səhmlərə mütənasib dəyərindən yuxarı qiymətə təqdim edildikdə faktiki təqdimetmə qiyməti ilə nizamnamə kapitalındakı iştirak payının və ya səhmin nominal dəyəri arasındakı fərq, iştirak payı və ya səhmlər xalis aktivlərin iştirak payı və ya səhmlərə mütənasib dəyərindən aşağı qiymətə (güzəştli qiymətlə) təqdim edildikdə isə alğı-satqı müqaviləsinin bağlandığı tarixə xalis aktivlərin mütənasib dəyəri ilə nizamnamə kapitalındakı iştirak payının nominal dəyəri arasındakı fərq vergiyə cəlb edilən gəlirdir. İştirak payları və ya səhmlər nominal qiymətdən yuxarı qiymətə alındıqda həmin iştirak paylarının və ya səhmlərin təqdim edilməsi zamanı gəlirdən çıxılan xərclər bu aktivlərin faktiki satınalma qiyməti ilə nəzərə alınır.

Maddənin məzmunundan göründüyü kimi, payların (səhmlərin) xalis aktivlərin iştirak payına və ya səhmlərə mütənasib dəyərindən yuxarı və ya aşağı qiymətə təqdim olunması hallarında vergilərin hesablanmasının fərqli qaydaları müəyyən edilib. Tutaq ki, rezident “A” MMC-nin nizamnamə kapitalı nominal dəyəri 500 manat olan paydan ibarətdir, xalis aktivlərinin iştirak payı isə 10.000 manat təşkil edir. “A” MMC-nin iştirakçısı nizamnamə kapitalındakı iştirak payını 15.000 manata, yəni xalis aktivlərin iştirak payından yuxarı qiymətə satır. Bu halda, şəxsin vergiyə cəlb edilən gəliri faktiki təqdimolunma qiyməti ilə nizamnamə kapitalındakı iştirak payının nominal dəyəri arasındakı fərqdən, yəni 15.000 – 500 = 14.500 manatdan hesablanacaqdır. Əgər MMC-nin iştirakçısı öz təsis payını xalis aktivlərinin iştirak payından, yəni 10.000 manatdan aşağı qiymətə satacaqsa, o zaman şəxsin vergiyə cəlb olunan gəliri alğı-satqı müqaviləsinin bağlandığı tarixə xalis aktivlərin mütənasib dəyəri ilə nizamnamə kapitalındakı iştirak payının nominal dəyəri arasındakı fərqdən, yəni 10.000 – 500 = 9500 manatdan hesablanacaq.

Maddənin 2-ci cümləsinin izahına gəlincə, bunu aşağıdakı misalla izah etmək olar:

Tutaq ki, "A" MMC nominal dəyəri 10 manat olan iştirak payını və ya səhmi 50 manata almışdır, xalis aktivlərinin dəyəri isə 2.000 manatdır. MMC-nin iştirakçısı öz payını və ya səhmini satdığı zaman xalis aktivlərin dəyəri ilə (2.000 manat) nominal dəyər (10 manat) arasındakı fərq deyil, xalis aktivlərin dəyəri ilə iştirak payını (səhmini) faktiki aldığı qiymət (50) arasındakı fərq vergiyə cəlb olunacaqdır. Yəni vergiyə cəlb olunan gəlir (mənfəət) 2.000 – 50 = 1950 manat olacaq.

Beləliklə, iştirak payının və ya səhmin mülkiyyətçisi olan hüquqi şəxslərin bu satışdan əldə etdiyi mənfəət 20 faiz, fiziki şəxslərin gəliri isə 14 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur. Vergi Məcəlləsinə əlavə edilmiş 102.1.27-ci və 106.1.19-cu maddələrə görə, şəxsin azı 3 il ərzində mülkiyyətində olan iştirak payının və ya səhmin təqdim edilməsindən əldə olunan gəlirinin (mənfəətinin) 50 faizi vergidən azaddır.

Elxan SALAHOV